Erken Dönem İslam Hukuk Tarihindeki Hukuk Ekollerinin Oluşumunda Coğrafya, Kültür ve Sosyal Şartların Etkisi

İslam fıkıh mezhepleri olarak da nitelendirilen İslam hukuk okullarının doğuş ve gelişim seyrinebaktığımızda bunların bulundukları bölgenin renklerini taşıdıklarını söylemek mümkündür. Makaleye konuolarak seçtiğimiz ekoller İslam hukuk tarihinde Sünni hukuk ekolü olarak bilinen ve mensubu bakımındangünümüze kadar ulaşan Hanefi, Maliki, Şafii ve Hanbeli hukuk ekolleridir. Zikri geçen her bir ekolün neş’etettiği coğrafyanın ihtiyaç ve şartlarına göre şekillendiğini ifade edebiliriz.Çalışmada bu okulların ortaya çıkış ve gelişim seyirleri incelenerek, birçok İslam hukuk tarihi ve mezheplertarihi alanında yazılmış eserlerdeki detaylı bilgileri tekrardan kaçınarak, söz konusu okulların bulunduklarıcoğrafya, kültür ve sosyal şartların mezhebin metodolojik farklılıklarına ve oluşturdukları hukuk normlarınaetkisinin ne ölçüde olduğu gün yüzüne çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, mezhep, coğrafya ve kültür, örf

The Effect of Geography, Cultures and Social Conditionson the Formation of Schools in the History of Islamic Law

When we look at the birth and development of Islamic law schools, it is possible to say that they carrythe structure of the region. Theese schools we chose as subjects are Hanafi, Shafii, Maliki andHanbali that known as Sunni law school in the history of Islamic law.It is possibleto say thattheeseshoolsare shaped by the needs and conditions of the geography in which they are located.In this study, we examined that emergence and development of theseschools and avoided repetition ofdetailed information swhich were written in the History of Islamic Law books. We tried to show that levelof effects of schools' culture and geography on the methodologic differences of mazhabsand legal norms.

Keywords:

Fıqh, mazhab, geography and culture, urf-custom,

PDF

___

Aertikbaev, Kudrat, (2013), “Ahmet b. Hanbel’in Müsned’i Üzerine Yorumlar”, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ekim, sy. 2, s. 165-178.
Aktepe, İshak Emin, (2008), Erken Dönem İslâm Hukukçularının Sünnet Anlayışı, İstanbul.
Aybakan, Bilal, (2011), İmam Şafii ve Fıkıh Düşüncesinin Mezhepleşmesi, İstanbul.
Aybakan, Bilal, (2003), Fıkıh İlminin Oluşum Sürecinde İcma, İstanbul.
Aybakan, Bilal, (2010), “Şafii”,DİA, İstanbul, c. XXXIIX, s. 223-233.
Bedir, Murteza, Buhara Hukuk Okulu, İstanbul 2014.
Candan, Abdurrahman, (2011), “İmam Şafii’nin Erken Dönem Görüşlerinin Oluşmasında İmam Malik’in Etkisi”, Diyanet İlmi Dergi, Nisan-Mayıs-Haziran, c. 47, sy. 2, s. 117-144.
Ebu Yala, Kadı Ebu Hüseyin Muhammed, (1952), Tabakatü’l-Hanabile, Beyrut, c. I.
Ebu Zehre, (1948), eş-Şafii Hayatuhu ve Asruhu Arauhu ve Fıhkuku, Kahire.
Ebu Zehre, (1981) İbn Hanbel Hayatühu ve Asrühu-Araühu ve Fıkhuhu, Kahire.
Ebu Zehre, (ty.), Tarihu’l-Mezahibi’l-İslamiyye, Kahire, c. II.
Faruqı, Muhammed Y., (1992) “Consideration of ‘Urf in theJudgments of theKhulefâ’ al Râshidun and the Early Fukahâ” The American Journal of Islamic Social Sciences, Volume 9, number 4, p. 482-498.
Fullani, Salih b. Muhammed b. Nuh b. Abdullah b. Ömer b. Musa Ömerî, (ty.), İkazu’l-Himem Ulu'l-Ebsâr, Cidde.
Güllük, İsmail, (2003), Ebu’l-Leys Semerkandi’nin Nevazil’i Işığında Sosyal Olgu ve Fetva İlişkisi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz ed-Dımaşki, (ty.),“Neşru’l- Urf fi binâ-i bazi’l- Ahkam-ı’l-Urf”,MecmuatuResailiİbn Abidin, c. II, s. 112-145.
İbn Haldun, Ebu ZeydVeliyüddin Abdurrahman b. Muhammed, (1982), Mukaddimetü’l-Allame İbn Haldun, Beyrut.
İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed, (1973),İlâmu’l-Muvakkıın an Rabbi’l-Âlemin, Beyrut, c. III.
İbnRüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmet b. Muhammed Kurtubi, (1997) Bidayetül-Müçtehid ve Nihayetü’l-Muktesid(thk. Abdülmecid Tu’me Halebi), Beyrut, c. I, III.
İnanır, Ahmet, (2015), “İbnEbi’l-İzz el-Hanefi ve Muhammed b. Ali es-Senûsî Örneğinde Kuzey Afrika’da İctihad Hareketleri”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XV, sy.1, s. 149-175.
İnanır, Ahmet, (2013), “İbnEbi’l-İzz’in ‘İttiba’ Adli Risalesi Bağlamında Ebu Hanife ve Hanefi Mezhebi Örneğinde Taklide Dair Görüşleri” Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, c. I, sy. 2, s. 225-260.
Kadı Abdülvehhab, Ebû Muhammed Abdülvehhabb. Ali b. Nasr Bağdadi, (1999), el-İşraf ala Nüketi Mesaili’l-Hilaf, Beyrut, c. II.
Kadıhan, Ebü'l-Mehasin Fahreddin Hasan b. Mansur b. Mahmûd, (1865), FetavaKadihan, Kahire, c. I.
Karafi, Ebu’l-Abbas Şehabettin Ahmed b. İdris b. Abdurrahim (1993), ŞerhuTenkîhi’l-Füsûl, Kahire.
Kasani, Ebu Bekr Alaeddin Ebu Bekr b. Mesud b. Ahmed el-Hanefi, (1997), Bedaiü’s-Sanai fi Tertibi’ş-Şeria, (thk. Ali Muhammed Muavvaz, Adil Ahmed Abdülmevcut) Beyrut, c. VIII.
Kaya, Eyüp Said, (2003), “Maliki Mezhebi”, Ankara, DİA, c. XXVII, s. 519-535.
Kayapınar, Hüseyin, (2006), “Müzaraa”,DİA, İstanbul, c. XXXII, s. 234-236.
Kevseri, Muhammed Zahid b. Hasan b. Ali Zahid, (1952), Bulugu’l-Eman fi Siretü’l-İmam Mumammed b. El- Hasan eş-Şeybani, Kahire.
Kızılkaya, Necmettin, (2016), İslam Hukukunda Farklar, İstanbul.
Koca, Ferhat, (2002), İslam Hukuk Tarihinde Selefi Söylem, Hanbeli Mezhebi, Ankara.
Malik b. Enes, (1994), Muvatta, (trc. Ahmet M. Büyükçınar, Vecdi Akyüz), c. III.
Matlub, Mahmud, (1972), Ebu Yusuf Hayâtuhu ve Asâruhu ve Arâuhu’l-Fıkhıyye, Bağdat.
Öğüt, Salim, (1994), “Ebu Yusuf”, DİA, X, 260-265.
Özmen, Ramazan, (2008), “Doğuştan Tedvinine Hanbeli Fıkıh Usulü Geleneği ve Özgünlük Sorunu”,İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy.11, s.189-216.
Rıza, M. Reşid (1974), İslam’da Birlik ve Fıkıh Mezhepleri (trc. A. Hamdi Akseki, Sadeleştirme Hayrettin Karaman) Ankara.
Safedi, Ebli's-Safa Selahaddin Halil b. Aybek, (1974), el-Vafibi'l-Vefeyat, Wiesbaden, c. II.
Savluk, Hikmet, (2015), “İmam Şafii’nin Bir Meselede İki Görüşü Olması Sorunu (es-Silsile Örneği)”,İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, c. 1, sy. 2, s. 57-82.
Sıbâi, Mustafa, (1978), es-Sünne ve Mekânetuhafi’t-Teşrî’l-İslami, Dımaşk.
Şafii, (1985), İhtilafu’l-Hadis (thk. Amir Ahmed Haydar), Beyrut.
Şafii, Ebu Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas, (1968), el-Umm, Kahire, c. II, VII
Şasi, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed Kaffal, (1980), Hilyetü’l-Ulema fi Ma’rifet-i Mezahibi’l- Fukaha (thk. Yasin Ahmed İbrahim Deradeke, Beyrut.
Taş, Aydın, (1994), “Şeybani, Muhammed b. Hasan”,DİA, İstanbul, c. XXXIX, s. 38-42.
Tetik, Hasan, (2006), Kadıhan’ın El-Fetava Adlı Eserinde Örf ve Adet, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Yılmaz, Osman, (2008), Endülüs Mâliki Hukuk Geleneğinde Mezhep İçi İstidlal Yöntemi Olarak Mâ Cerâ Bihi’l-Amel Kavramı, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Yücesoy, Hayrettin, (2005), “Mihne”,DİA, İstanbul, c. XXX, s. 26-28.
Zehebi, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, (1982), Siyer-u A’lâmi’n- Nübelâ (thk. Şuayb el-Arnaut), c. XI, Beyrut.
Zeydan, Abdülkerim, (1982), el-Medhal li-Dirâseti’ş-Şeriati’l-İslamiyye, Bağdat.