GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE UYGUR TÜRKLERİNDE GELENEKSEL MÜZİKLER

Uygur Türkleri halk bağlamında ve klasik mecrada geliştirip icra ettikleri köklü bir müzikal repertuvara sahiptir. Bu repertuvarın tarih boyunca defalarca derlenip fasıllar halinde terkip edildiği ve günümüze kadar çeşitli değişikliklerle varlığını sürdürdüğü bilinmektedir. Uygur 12 Makam’ı olarak adlandırılan bu geniş repertuvar, halk bağlamından temellenip klasikleşerek, sanat müzikleri halini almıştır. Ancak Uygur müziğinde halk bağlamı ile klasik üslup birbirinden kesin çizgilerle ayrılmadığı için tüm Uygur geleneksel müzikleri genel bir beğeniye hitap edebilmektedir. Meşrep ve Mezar-ı Şerif gibi kültürel ve dini bağlamlar, geleneksel müziklerin başlıca icra ortamlarıdır ve Türkiye’deki muadilleri gibi kültürel devamlılığın da önemli araçlarını teşkil etmektedirler. Profesyonel bir yaklaşımla derlenip bir araya getirilen makam repertuvarı, sadece yirminci yüzyılda dahi defalarca elden geçirilmiş ve politik amaçlara da hizmet edecek şekilde kullanılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada, Uygur geleneksel müzikleri hem geçirdiği tarihsel evreler, hem kültürel kimliği inşa rolü hem de politik kırılma dönemlerinde maruz kaldığı müdahalelerle ele alınmıştır. Daha anlaşılır olması ve yaklaşık on beş asırdır farklı mecralarda gelişmesine rağmen halen var olan benzerliklerin bütüncül bir kültürel algı çerçevesinde gözlemlenebilmesi için Türkiye’deki geleneksel müzik yapıları ile benzerlik ve farklılıkları da vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Uygur, Müzik, Makam, Mukayese, Âşık

PDF

___

AK, Ahmet Şahin (2009). Türk Musıkisi Tarihi, Akçağ, Ankara.
ANDERSON, Elise (2012). The Construction of Āmānnisā Khan as a Uyghur Musical Culture Hero. Asian Music, 2012, 43.1: 64-90.
BUDAK, Ogün Atilla (2006). Türk Müziğinin Kökeni Gelişimi, Phoenix Yayınevi. İstanbul.
EROL, Ayhan (2009). Müzik Üzerine Düşünmek. Bağlam Yayınları, İstanbul.
GAZIMIHAL, Mahmut R (1975). Ülkelerde Kopuz ve Tezeneli Sazlarımız. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
GÖKTÜRK, Hamit (2018). Görüşme, İstanbul / Zeytinburnu, 21,09,2018
HARRIS, Rachel A (2008). The Making of a Musical Canon in Chinese Central Asia: The Uyghur Twelve Muqam. Ashgate Publishing, Ltd.,.
İNAYET, Alimcan (2007). Uygur On İki Makamı ve Kimlik. Electronic Turkish Studies Dergisi,.
İZGI, Özkan; WANG, Yande (1989). Çin elçisi Wang Yen-te'nin Uygur Seyahatnamesi. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
ÖGER, Adem (2016), “Performans Mekan İlişkisi Bağlamında Uygur 12 Makamının İcrası”, Müzikte Performans Sempozyumu.
ÖTKÜR, Abdurrehim (1996), Hezineler Bosuğusida, Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı, İstanbul
ÖZTÜRK, Okan Murat (2006). Zeybek kültürü ve müziği. Pan Yayınları, İstanbul.
KALENDEROĞLU, İhsan (2011). Sovyet Dönemi Türkmen Folkloru: Sovyetler Birliği Döneminde Türkmenistan'da Folklor Politikaları ve Çalışmaları, 1917-1954. Kurgan Edebiyat, 2011.
LEVIN, Theodore (1999). The Hundred Thousand Fools of God: Musical Travels in Central Asia (and Queens, New York). Indiana University Press, USA.
LIST, George (1979). Ethnomusicology: A Discipline Defined. Ethnomusicology, 23.1: 1-4.
STONE, Ruth (2015). Theory for Ethnomusicology. Routledge,.
SULTANOVA, Razia (2005). Çeviri: Orta Asya’da Müzik ve Kimlik. Dergi Karadeniz, 2005, 13.13.
UÇAN, Ali (2000). Geçmişten Günümüze, Günümüzden Geleceğe Türk Müzik Kültürü. Müzik Ansiklopedisi Yayınları, İstanbul.
UYGUN, Mehmet Nuri (1999). Safiyyüddin Abdülmü'min Urmevî ve Kitâbü'l-Edvârı. Kubbealtı Neşriyâtı, İstanbul.
VURAL, Feyzan Göher (2011). İslamiyet’ten Önce Türklerde Kültür ve Müzik. Konya: Çizgi Kitabevi.
ZHOU Ji (1999). Zhongguo Xinjiang weiwu'erzu yisilanjiao liyi yinyue. Taibei: Xinwenyi chubangongsi.