Afganistan'ın bağımsızlığını kazanmasında Mahmud Tarzi ve Siracü'l-Ahbar gazetesinin rolü

Rusya ile İngiltere arasında 1907 yılında yapılan St. Petersburg anlaşmasıyla İran, Afganistan ve Tibet bu iki devletin nüfuz bölgelerine ayrılmıştı. Anlaşma gereğince Afganistan İngiliz nüfuzuna terk edilirken, bu ülkenin dış politikası da Hindistan'daki İngiliz yönetimine bırakılmıştı. Böylece XIX. yüzyıl boyunca devrin iki emperyalist gücü arasında sürekli bir çekişme sahası hâline getirilen Afganistan, XX. yüzyıla bağımsızlığını yitirmiş bir vaziyette girdi. Afganistan'ın dış politikada İngiltere'nin vesayeti altına girdiği bu dönemde dünyada yeni gelişmeler yaşanıyordu. Özellikle milliyetçilik hareketlerinin imparatorlukları derinden sarsmaya başlaması, Osmanlı Devleti ve İran'da meşrutî yönetimler için entelektüel çevrelerden gelen baskılar, İslâm dünyasında modernleşme ve reform taleplerinin artması ve benzeri gelişmeler, Afganistan'ı da etkisi altına aldı. Afganistan'da bağımsızlık ve modernleşme taleplerinin sözcüsü ise Mahmud Tarzî oldu. Tarzî'nin 1911 yılında çıkarmaya başladığı haftalık Sirâcü'l-ahbâr gazetesi, kısa sürede milliyetçilerin, modernleşme yanlılarının, emperyalizm karşıtlarının ve liberallerin toplanma merkezi hâline geldi. Tarzî ve arkadaşları tarafından sekiz yıl boyunca kesintisiz çıkarılan bu gazetede yer alan talepler, Afgan kamuoyunun şekillenmesinde önemli bir rol oynadı. Bu çalışmamızda Afganistan'ın İngiltere'den bağımsızlığını kazanmasında Mahmud Tarzî ve Sirâcü'l-ahbâr gazetesinin rolü üzerinde durulacaktır.

The role of Mahmud Tarzi and his Journal of Siracü'l-Ahbar in Afghanistan's acquisition of independency

In accord with the St. Petersburg Pact signed by Russia and England in 1907 Iran, Afghanistan and Tibet were divided into authority zones and Afghanistan was quitted to English authority as contracted; moreover the foreign policy of the country was quitted to English administration in India. In this way, Afghanistan, which had been transformed to a field of continuous quarrel between the two imperialist powers of the age throughout 19th century, entered into 20th century in a position of having lost the independency. In this period in which Afghanistan was in the tutelage of England in foreign policy, new strides were at work in the world. Especially, the initiation of nationalist movements shaking empires, the pressures from intellectual environments to the monarchial administrations in Iran and Ottoman State, the increase of the demand of reform and modernization in Islamic World and similar developments began to affect Afghanistan. The spokesman of independency and modernization in Afghanistan was Mahmud Tarzî. The weekly journal of Sirâcü'l-ahbâr issued by Mahmud Tarzî in 1911 came in a short time to be the collecting centre of nationalists, supporters of modernization, opponents of imperialism and liberalists. The demands taking place in this journal which continued to be issued continuously for eight years by Tarzî and his friends played a significant part in embodiment of Afghan public opinion. In this study, the role played by Mahmud Tarzî and his journal Sirâcü'l-ahbâr in Afghanistan's acquisition of independency from England will be considered.

PDF

___

Adamec, L.W., Afghanistan 1900-1923, University of California Press, Berkeley, 1967.
Ahmad, N.D., The Survival of Afghanistan 1747-1779, Institute of Islamic Culture, Lahore, 1990.
Ferheng, M.S., Afganistan der Penç Karn-ı Ahir, İntişarat-ı Derahşeş, Meşhed, 1371.
Fletcher, A., Afghanistan: Highway of Conquest, Cornell Univertsity Press, New York, 1966.
Fraser-Tytler, W.K., Afghanistan: A Study of Political Developments in Central Asia, Oxford University Press, London, 1950.
Fromkm, D., Barışa Son Veren Barış: Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı? 1914-1922, (trc. M. Harmancı), Sabah Kitapları, İstanbul, 1989.
Ghani, A., "Islam and State-Building in an Tribal Society Afghanistan: 1880-1901", Modern Asian Studies, (1978), s. 269-284.
Gregorian, V., "Mahmud Tarzî ve Saraj-ol-Akhbar: Ideology of Nationalism and Modernization in Afghanistan", Middle East Journal XXI/3, (Summer, 1967), s. 345-368.
Gregorian, V., The Emergence of Modern Afghanistan, Stanford University Press, California, 1969.
Gubar, G.M., Afganistan der Mesir-i Tarih, întişarat-ı Cumhurî, Tahran, 1967.
Habibî, A., Conbeş-i Meşrutiyet der Afganistan, Kâbil, 1372.
Herzog, C., - Motika, R., "Orientalism "alla turca": Late 19th/20th Century Ottoman Voyages into the Müslim 'Outback'", Die Welt des Is-lams, XL/2, Ottoman Travels and Travel Accounts from an Earlier Age Globalization, (Jul, 2000), s. 139-195.
Hughes, T.L., "The German Mission to Afghanistan", German Studies Review XXV/3, (Oct, 2002), s. 447-476.
Hukyanî, M.E., Hayât-ı Seyyid Cemâleddin Afgan, Matbaa-yı Umûmî, Kâbil, 1318.
Hüseyin, S.Ş., vd., Sovyet İşgali Altındaki Afganistan, (trc. î. Bosnalı-A. Arslan), Bürle Yayınları, İstanbul, 1982.
Kakar, M.H., A Political and Diplomatic History of Afghanistan 1863-1901, Brill Academic Publishers, Boston, 2006.
Macmunn, G., Afghanistan: from Darius to Amanullah, G.Bell&Sons Ltd., Edinburgh, 1929.
Mehmed Cevad, Afganistan, Ankara, 1934.
Mehmed Fazlı, Afganistan'a Seyahat, (Yay. Haz. A. Ahmetbeyoğlu), Selis Kitaplar, İstanbul, 2008.
Mir Münşî Sultan Muhammed Han, The Life of Abdur Rahman I-II, John Murray, London, 1900.
Nawid, S., "The State, the Clergy, and British Imperial Policy in Afghanistan during the 19th and Early 20th Centuries", International Journal of Middle East Studies XXIX/4, (Nov., 1997), s. 581-605.
Nawid, S.K., "Tarzı and Emergence of Afghan Nationalism: Formation of a Nationalist Ideology", http://www.bu.edu/aias/nawid_article.pdf (Erişim Tarihi: 05.05.2011), s. 1-17.
Osman Senaî-Fuad Ali, Tarih-i Muharebât-ı Rus ve Japan 1904-1905, C. I-IV, (trc. Mahmud Tarzî), Kütübhâne-yi Matbaa-yı İnayât, Kâbil, 1334.
Özcan, A., Pan-İslamizm: Osmanlı Devleti Hindistan Müslümanları ve İngiltere 1877-1914, İsam Yayınları, İstanbul, 1992.
Özmen, S., Mahmud Tarzî'nin Hayatı, İnkılapçılığı ve Faaliyetleri, (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2008.
Rubin, B.R., "Lineages of the State in Afghanistan", Asian Survey XXVIII/11, s. 1188-1209, (Nov. 1988).
Saikal, A., Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival, I.B. Tauris & Co Ltd., London, 2004.
Saray, M., Dünden Bugüne Afganistan, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1981.
Schinasi, May, Afghanistan at the Beginning of the Twentieth Century: nationalism and journalism in Afghanistan, Istituto Universitario Orienta-le, Naples, 1979.
Schinasi, May, "Siradj al-Akhbar; L'Opinion Afghane et la Russie", Cahiers du Monde Russe et Sovietigue, Vol. 12, No. 4, s. 467-479, (1971).
Serdar İkbal Ali Şah, Modern Afghanistan, Sampson Low, Marston & Co. Ltd., London, 1938.
Sims-Williams, U., "The Afghan Newspaper Siraj al-akhbar", Bulletin (British Society for Middle Eastern Studies), VII/2, s. 118-122, (1980).
Sirâcü'l-ahbâr (15 Şevval 1329 - 5 Şevval 1334), İdarehâne-i Matbaayı der Maşinhâne Darü's-saltana Kâbil, Kâbil.
Tarzı, A., "Efganistan", İ.A., IV, MEB Yayınları, s. 168-178.
Yazıcı, O., "Emir Abdurrahman Han'ın Afganistan'da Merkezî Otoriteyi Tesis Etme Çabaları", Ortadoğu Araştırmaları Dergisi, VII/1, s. 95-118, (Elazığ, 2010).