Osmanlı Beratları Kapsamında Diplomatika İlmi veya "İlm-i İnşa"

İslam devletlerinde ilm-i inşâ adı verilen ve kısaca “vesîka ilmi” şeklinde ifade edebileceğimiz bu ilim, “Diplomatika” (İng. Diplomatics ) adıyla 17. Yüzyıdan itibaren batıda bağımsız bir bilim dalı haline gelmiştir. Biz bu çalışmamızda öncelikle, diplomatika ilminin ortaçağ batı âleminde ve latin kültüründe ortaya çıkışı, gelişimi ve kullanılan resmî belgelerin rükün ve şartlarını ele aldık.İslam dünyasındaki diplomatika çalışmalarını ayrı ayrı tesbit ettik. Yine bu bölümler içinde bir tür diplomatika eseri olan inşâ eserleri üzerinde durduk. Bu alanlarda ortaya konmuş önemli eserleri ve İslam ülkelerinde kullanılan vesîka türleri ve diplomatika unsurlarını örnekleri ile belirttik. Osmanlı diplomatikası konusunu, münşeat geleneği ve modern anlamda diplomatika çalışmaları şeklinde iki başlık altında ele aldık. Bu arada diplomatikanın kaynağı olan arşivler üzerinde durduk. Son bölümde ise; Berat formunu ele aldık. Padişah adına hazırlanan beratın, Osmanlı diplomatikasındaki önemine işaret ettik.

This research field, which was namely “ı’lm al- inshâ”, which in short, we could refer to as “knowledge of documents” in Islamic civilizations, later on, became an independent research field known as “Diplomatics” in the West by the 17th century. In our research, we first examined the emerging and advance of diplomatics in the medieval Western and Latin civilizations as well as the requirements of legal documents. Next, we investigated the diplomatic studies in the Islamic countries. Under these categories, we emphasized the inshâ documents, which are types of diplomatic documents. We pointed out the prominent works in the field and the types of documents and diplomatic elements used in the Islamic states with examples. We examined the subject of Ottoman diplomatics under two subtitles consisting of traditional scriptures and modern diplomatic studies.We also investigated the archives, which are the sources of diplomatics, In the last section, we studied “Berat” document, We drew attention to the importance of Berat, which is prepared under the name of the Sultan.

___

Arsebük, Esat,(1938) Medenî Hukuk, Ankara

Âşıkpaşazâde, (1332), Tevârih-i Âl-i Osman, (Ali Bey neşri), İstanbul

Ateş, A., (1948) "Burdur-Antalya ve Havalisi Kütübhanelerinde Bulunan Türkçe, Arapça ve Farsça Bazı Mühim Eserler", TDED, II/ 3-4

Baybura, İ.K. & Ü.Altındağ, (1988) Topkapı Sarayı Osmanlı Saray Arşivi Kataloğu, Hükümler- Beratlar, Ankara

Bayramoğlu, Fuat, (1976)“Tezhibli ve Pâdişah Onaylı Fermanlar”, Kültür ve San‘at, c.II, İstanbul

Binark, İ., (1979) Arşiv ve Arşivcilik Bibliyografyası (Türkçe ve yabancı dillerde yayınlanmış kaynaklar) Ankara: Başbakanlık Basımevi

Björkman, W., (1965) “Diplomatic-Classical Arabic”, Encyclopedia of Islam2

Bulgaristan'a Satılan Evrak ve Cumhuriyet Dönemi Arşiv Çalışmaları, (1993) Devlet Arşivleri Genel Müd., Ankara

Bulgaristan'daki Osmanlı Evrakı, (1994) Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müd. yay.

Bulgaristan'a Satılan Evrak ve Cumhuriyyet Dönemi Çalışmaları, (1993) Ankara: Devlet Arşivleri Gen.Müd.yay.

“Diplomatik”, (1969), M. Larousse, III, İstanbul

Dûrî, A., (1999) “Dîvân”, İstanbul: Diyanet İslam Ansiklopedisi

Ertaylan, İ.H. (1952) Ahmed-i Da'i Hayatı ve Eserleri, İstanbul:

Erzi, A.S., (neşr) (1963), Hasan b. A. el-Hoyi, Gunyetü'l-Katib ve Münyetü't-Talib,; Rüsûmu'r-Resâil ve Nücûmu'l-Fezâil, Ankara: İlahiyat Fakültesi Yayınları

Erzi, A.S. (1950) "Türkiye Kütübhanelerinden Notlar ve Vesikalar-Sarı Abdullah Efendi Münşeâtı'nın Tavsifi", Belleten, XIV, Ankara: TTK

Genç, Y.İ., (1988) “Osmanlılarda Beratlar”, İst.Ünv. Y.Lisans Tezi, İstanbul

Giry, A., (1925) Manuel de Diplomatique, Paris

Gökbilgin, T., (1979) Osmanlı İmparatorluğu Medeniyet Tarihi Çerçevesinde Osmanlı Paleografya ve Diplomatik İlmi, İstanbul

Guboğlu, M., (1958) Paleografia şı Dıplomatıca Turco- Osmana şı Album, Romaine

Hammer, Josef V., (1941) (terc.Halit İlteber) “XVIII.Asırda Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet Teşkilâtı ve Bâb-ı Âlî”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuâsı, VII/ 1-4, İstanbul

Hoca Saâdeddin Efendi, (1279) Tâcü’t-Tevârîh, İstanbul

İnalcık, H.,(1946) “Bursa Şeriye Sicillerinde Fatih.S.Mehmed’in Fermanları”, Belleten, XI, Ankara:TTK

İnalcık, H., (1964) "Reis-ül-küttab", İslam Ansiklopedisi, IX, Ankara: MEB

İnalcık, H.,(1954) Fatih Devri Üzerine Tetkikler ve Vesikalar, Ankara: TTK

İnalcık,H. & Anhegger, R.,(1956) Kanunname-i Sultânî, Ankara:TTK

İpşirli, M., (1992) “Bitikçi”, İstanbul: DİA

Karaman, H., & Topaloğlu, B., (1979) Arapça -Türkçe Yeni Kâmûs, İstanbul

Kâzım, M., (1329) “Vesâik-i Tarihiyyemiz”, İstanbul: TOEM

Kraelitz, F., (1921) Osmanische Urkunden in türkischer Sprache aus der zweiten Halfte des 15. Jahrunderts, Viyana

Kraelitz, F., (1332) "İlk Osmanlı Padişahlarının İsdar Etmiş Oldukları Bazı Beratlar", V/28 (1332), İstanbul:TOEM

Kütükoğlu, M., (1994) Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul

Kütükoğlu, M., (1994) “Diplomatik”, IX , İstanbul: DİA

Kütükoğlu, B., (1986) "Münşeât Mecmualarının Osmanlı Diplomatiğii Bakımından Ehemmiyeti" (Tarih Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri-Bildiriler 30 Nisan-2 Mayıs 1986, İstanbul: İstanbul Ünv.Yay.

Liddel, H.G. & Scott, R (1968) A Greek-English Dictionary, Oxford

Macar Asıllı Türk Tarihçisi ve Arşivist Lajos Fekete'nin Arşivciliğimizdeki Yeri, (1994), Ankara: Devlet Arşivleri Gen.Müd.Yayınları

Mansuroğlu, M., (1972) “Bitikçi”, Ankara: İA

Nedkov, Boris (1966) Osmanoturska Diplomatika i Paleografiya, I, Sofia

Osmanlı Fermanları (Ottoman Fermans),(1983), İstanbul: Devlet Arşivleri Yayını

Osmanlı-Türkçe Büyük Lügat, (haz. Heyet), Türdav, İstanbul 1981, I, s.822.

Öz, T., (1949) Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Kılavuzu, İstanbul

Öz, T., (1950) "Topkapı Sarayı Müzesi Arşivinde Fatih II.Sultan Mehmet'e Ait Belgeler", Belleten, 14, Ankara

Pakalın, M.Z., (1972) Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul

Refik, A., (1930) Hicrî 12. Asırda İstanbul Hayâtı (1100-1200), İstanbul

Rasim, A., (1309) Hazine-i Mekatib veya Mükemmel Münşeat, İstanbul

Reychman, J., & Zajaczkowski, A., (1955) Zarys dyplomatyki osmansko-tureckiej, Warsaw, İngilizceye tercümesi; Andrew S. Ehrenkreutz, Handbook of Ottoman-Turkish Diplomatics, Paris 1968. Eser, Devlet Arşivleri Genel Müdürlü tarafından da Osmanlı-Türk Diplomatikası El Kitabı adıyla türkçeye tercüme edilmiştir, (İstanbul 1993).

Savaş, A.İ., (Temmuz 1995) “Valery Stajanov’un ‘Osmanlı Diplomatikası ve Paleografyasının Doğuşu ve Gelişimi’ Adlı Eseri Hakkında Bir İnceleme”, İstanbul:Toplumsal Tarih

Selaniki, (1281) Tarih, İstanbul

Stajanov, V., (1983) Die Entstehung und Entwicklung der osmanisch-türkischen Paleographie und Diplomatik, Klaus Schwarz Verlag, Untersuchungen, Band 76, Berlin

Şeref, A., (1329) “Evrâk-ı Atîka ve Vesâik-i Târihiyyemiz”, İstanbul: TOEM

Tekin, Ş., (neşr.) (1971)Yahya b. Muhammed el-Katib, Menahicü'l-İnşâ, Roxbury: Community Art Workshop.

Toyserkani, K., (neşr) (1960) Nâmehâ-i Reşidüddin Watwat, Tahran

Turan, O., (1988) Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, -Metin, Tercüme ve Araştırmalar- Ankara: TTK

Uzunçarşılı, İ.H.,(1941)“Tuğra ve Pençeler ile Ferman ve Buyruldulara Dair”, Belleten, XVII-XVIII, Ankara: TTK

Uzunçarşılı, İ.H., (1941) “Gazi Orhan Bey Vakfiyesi”, Belleten,V,Sayı 19, Ankara: TTK

Uzunçarşılı, İ.H.,(1939) “Osmanlı Hükümdarı Çelebi Mehmet Tarafından Verilmiş Bir Temlikname ve Sasa Bey Ailesi, Belleten, III/11-12, Ankara 1939

Wittek, P., (1957) “Zu einigen frühosmanischen Urkunden” , WZKM, LIII-LVIII.