İslam devletlerinde ilm-i inşâ adı verilen ve kısaca “vesîka ilmi” şeklinde ifade edebileceğimiz bu ilim, “Diplomatika” (İng. Diplomatics ) adıyla 17. Yüzyıdan itibaren batıda bağımsız bir bilim dalı haline gelmiştir. Biz bu çalışmamızda öncelikle, diplomatika ilminin ortaçağ batı âleminde ve latin kültüründe ortaya çıkışı, gelişimi ve kullanılan resmî belgelerin rükün ve şartlarını ele aldık.İslam dünyasındaki diplomatika çalışmalarını ayrı ayrı tesbit ettik. Yine bu bölümler içinde bir tür diplomatika eseri olan inşâ eserleri üzerinde durduk. Bu alanlarda ortaya konmuş önemli eserleri ve İslam ülkelerinde kullanılan vesîka türleri ve diplomatika unsurlarını örnekleri ile belirttik. Osmanlı diplomatikası konusunu, münşeat geleneği ve modern anlamda diplomatika çalışmaları şeklinde iki başlık altında ele aldık. Bu arada diplomatikanın kaynağı olan arşivler üzerinde durduk. Son bölümde ise; Berat formunu ele aldık. Padişah adına hazırlanan beratın, Osmanlı diplomatikasındaki önemine işaret ettik.
This research field, which was namely “ı’lm al- inshâ”, which in short, we could refer to as “knowledge of documents” in Islamic civilizations, later on, became an independent research field known as “Diplomatics” in the West by the 17th century. In our research, we first examined the emerging and advance of diplomatics in the medieval Western and Latin civilizations as well as the requirements of legal documents. Next, we investigated the diplomatic studies in the Islamic countries. Under these categories, we emphasized the inshâ documents, which are types of diplomatic documents. We pointed out the prominent works in the field and the types of documents and diplomatic elements used in the Islamic states with examples. We examined the subject of Ottoman diplomatics under two subtitles consisting of traditional scriptures and modern diplomatic studies.We also investigated the archives, which are the sources of diplomatics, In the last section, we studied “Berat” document, We drew attention to the importance of Berat, which is prepared under the name of the Sultan.
___
Arsebük, Esat,(1938) Medenî Hukuk, Ankara
Âşıkpaşazâde, (1332), Tevârih-i Âl-i Osman, (Ali Bey neşri), İstanbul
Ateş, A., (1948) "Burdur-Antalya ve Havalisi Kütübhanelerinde Bulunan Türkçe, Arapça ve Farsça Bazı Mühim Eserler", TDED, II/ 3-4
Baybura, İ.K. & Ü.Altındağ, (1988) Topkapı Sarayı Osmanlı Saray Arşivi Kataloğu, Hükümler- Beratlar, Ankara
Bayramoğlu, Fuat, (1976)“Tezhibli ve Pâdişah Onaylı Fermanlar”, Kültür ve San‘at, c.II, İstanbul
Binark, İ., (1979) Arşiv ve Arşivcilik Bibliyografyası (Türkçe ve yabancı dillerde yayınlanmış kaynaklar) Ankara: Başbakanlık Basımevi
Björkman, W., (1965) “Diplomatic-Classical Arabic”, Encyclopedia of Islam2
Bulgaristan'a Satılan Evrak ve Cumhuriyet Dönemi Arşiv Çalışmaları, (1993) Devlet Arşivleri Genel Müd., Ankara
Bulgaristan'daki Osmanlı Evrakı, (1994) Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müd. yay.
Bulgaristan'a Satılan Evrak ve Cumhuriyyet Dönemi Çalışmaları, (1993) Ankara: Devlet Arşivleri Gen.Müd.yay.
“Diplomatik”, (1969), M. Larousse, III, İstanbul
Dûrî, A., (1999) “Dîvân”, İstanbul: Diyanet İslam Ansiklopedisi
Ertaylan, İ.H. (1952) Ahmed-i Da'i Hayatı ve Eserleri, İstanbul:
Erzi, A.S., (neşr) (1963), Hasan b. A. el-Hoyi, Gunyetü'l-Katib ve Münyetü't-Talib,; Rüsûmu'r-Resâil ve Nücûmu'l-Fezâil, Ankara: İlahiyat Fakültesi Yayınları
Erzi, A.S. (1950) "Türkiye Kütübhanelerinden Notlar ve Vesikalar-Sarı Abdullah Efendi Münşeâtı'nın Tavsifi", Belleten, XIV, Ankara: TTK
Genç, Y.İ., (1988) “Osmanlılarda Beratlar”, İst.Ünv. Y.Lisans Tezi, İstanbul
Giry, A., (1925) Manuel de Diplomatique, Paris
Gökbilgin, T., (1979) Osmanlı İmparatorluğu Medeniyet Tarihi Çerçevesinde Osmanlı Paleografya ve Diplomatik İlmi, İstanbul
Guboğlu, M., (1958) Paleografia şı Dıplomatıca Turco- Osmana şı Album, Romaine
Hammer, Josef V., (1941) (terc.Halit İlteber) “XVIII.Asırda Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet Teşkilâtı ve Bâb-ı Âlî”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuâsı, VII/ 1-4, İstanbul
Hoca Saâdeddin Efendi, (1279) Tâcü’t-Tevârîh, İstanbul
İnalcık, H.,(1946) “Bursa Şeriye Sicillerinde Fatih.S.Mehmed’in Fermanları”, Belleten, XI, Ankara:TTK
İnalcık, H., (1964) "Reis-ül-küttab", İslam Ansiklopedisi, IX, Ankara: MEB
İnalcık, H.,(1954) Fatih Devri Üzerine Tetkikler ve Vesikalar, Ankara: TTK
İnalcık,H. & Anhegger, R.,(1956) Kanunname-i Sultânî, Ankara:TTK
İpşirli, M., (1992) “Bitikçi”, İstanbul: DİA
Karaman, H., & Topaloğlu, B., (1979) Arapça -Türkçe Yeni Kâmûs, İstanbul
Kâzım, M., (1329) “Vesâik-i Tarihiyyemiz”, İstanbul: TOEM
Kraelitz, F., (1921) Osmanische Urkunden in türkischer Sprache aus der zweiten Halfte des 15. Jahrunderts, Viyana
Kraelitz, F., (1332) "İlk Osmanlı Padişahlarının İsdar Etmiş Oldukları Bazı Beratlar", V/28 (1332), İstanbul:TOEM
Kütükoğlu, M., (1994) Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul
Kütükoğlu, M., (1994) “Diplomatik”, IX , İstanbul: DİA
Kütükoğlu, B., (1986) "Münşeât Mecmualarının Osmanlı Diplomatiğii Bakımından Ehemmiyeti" (Tarih Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri-Bildiriler 30 Nisan-2 Mayıs 1986, İstanbul: İstanbul Ünv.Yay.
Liddel, H.G. & Scott, R (1968) A Greek-English Dictionary, Oxford
Macar Asıllı Türk Tarihçisi ve Arşivist Lajos Fekete'nin Arşivciliğimizdeki Yeri, (1994), Ankara: Devlet Arşivleri Gen.Müd.Yayınları
Mansuroğlu, M., (1972) “Bitikçi”, Ankara: İA
Nedkov, Boris (1966) Osmanoturska Diplomatika i Paleografiya, I, Sofia
Osmanlı Fermanları (Ottoman Fermans),(1983), İstanbul: Devlet Arşivleri Yayını
Osmanlı-Türkçe Büyük Lügat, (haz. Heyet), Türdav, İstanbul 1981, I, s.822.
Öz, T., (1949) Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Kılavuzu, İstanbul
Öz, T., (1950) "Topkapı Sarayı Müzesi Arşivinde Fatih II.Sultan Mehmet'e Ait Belgeler", Belleten, 14, Ankara
Pakalın, M.Z., (1972) Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul
Refik, A., (1930) Hicrî 12. Asırda İstanbul Hayâtı (1100-1200), İstanbul
Rasim, A., (1309) Hazine-i Mekatib veya Mükemmel Münşeat, İstanbul
Reychman, J., & Zajaczkowski, A., (1955) Zarys dyplomatyki osmansko-tureckiej, Warsaw, İngilizceye tercümesi; Andrew S. Ehrenkreutz, Handbook of Ottoman-Turkish Diplomatics, Paris 1968. Eser, Devlet Arşivleri Genel Müdürlü tarafından da Osmanlı-Türk Diplomatikası El Kitabı adıyla türkçeye tercüme edilmiştir, (İstanbul 1993).
Savaş, A.İ., (Temmuz 1995) “Valery Stajanov’un ‘Osmanlı Diplomatikası ve Paleografyasının Doğuşu ve Gelişimi’ Adlı Eseri Hakkında Bir İnceleme”, İstanbul:Toplumsal Tarih
Selaniki, (1281) Tarih, İstanbul
Stajanov, V., (1983) Die Entstehung und Entwicklung der osmanisch-türkischen Paleographie und Diplomatik, Klaus Schwarz Verlag, Untersuchungen, Band 76, Berlin
Şeref, A., (1329) “Evrâk-ı Atîka ve Vesâik-i Târihiyyemiz”, İstanbul: TOEM
Tekin, Ş., (neşr.) (1971)Yahya b. Muhammed el-Katib, Menahicü'l-İnşâ, Roxbury: Community Art Workshop.
Toyserkani, K., (neşr) (1960) Nâmehâ-i Reşidüddin Watwat, Tahran
Turan, O., (1988) Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, -Metin, Tercüme ve Araştırmalar- Ankara: TTK
Uzunçarşılı, İ.H.,(1941)“Tuğra ve Pençeler ile Ferman ve Buyruldulara Dair”, Belleten, XVII-XVIII, Ankara: TTK
Uzunçarşılı, İ.H., (1941) “Gazi Orhan Bey Vakfiyesi”, Belleten,V,Sayı 19, Ankara: TTK
Uzunçarşılı, İ.H.,(1939) “Osmanlı Hükümdarı Çelebi Mehmet Tarafından Verilmiş Bir Temlikname ve Sasa Bey Ailesi, Belleten, III/11-12, Ankara 1939
Wittek, P., (1957) “Zu einigen frühosmanischen Urkunden” , WZKM, LIII-LVIII.