Yeni Bir Belgeye Göre XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Mülâzemet Sistemi

Bu çalışmada Osmanlı ilmiye mesleğine giriş için temel şartlardan biri olan mülâzemet sisteminin II. Bayezid döneminde şekillenmiş olduğunu gösteren 906- 911 (1501-1506) tarihli bir mülâzemet defteri incelenmektedir. XV. yüzyılın sonlarından itibaren var olduğu bilinmesine rağmen uygulamasının nasıl ve ne şekilde yürütüldüğü meçhul kalan mülâzemet sisteminin, genel olarak XVI. yüzyılın ikinci yarısında Kanuni döneminde Ebussuud Efendi tarafından sistemleştirildiği kabul görmektedir. Mülâzemet hakkında İsmail Hakkı Uzunçarşılı’dan başlayarak birçok araştırmacı konunun farklı yönleriyle ilgili çalışmalar yapmışlarsa da sistemin nasıl gelişip şekillendiği meçhul kalmıştır. Her şeyden önce ilmiye teşkilatında mülâzemetin ne zaman başladığı tespit edilememiştir. Bu çalışmanın konusunu teşkil eden defter ise mülâzemet sisteminin XVI. yüzyılın hemen başlarında, II. Bayezid zamanında sistemli olarak uygulandığını göstermektedir. Defter, tespit edilen en eski mülâzemet defteri olup bu çalışmada defterdeki kayıtlardan hareketle mülâzemet sisteminin II. Bayezid dönemindeki durumu, verilerin ayrıntılı analizi ile değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

: II. Bayezid, İlmiye, Rumeli Kazaskerliği, Kazasker ruznamçesi, Kaza, Kadı, Medrese, Müderris, Mülâzemet, 16. yy.

Ottoman Mulâzemet System in the First Half of the 16th Century in the Light of a New Document

Mulazemet was a prerequisite for joining the Ottoman ilmiye establishment. This paper is a study of a mulazemet register dated 906-911 Hijri (1501- 1506), the earliest mulazemet register found so far. It shows that the mulazemet system gained its shape and form in the reign of Bayezid II. Although it is known that mulazemet system was in use since the end of the 15th century, how it was applied has remained obscure. It is generally accepted that mulazemet system was systematized by Ebussuud Efendi in the second half of 16th century during the reign of Suleiman the Magnificent. Beginning with İsmail Hakkı Uzunçarşılı, several researchers have studied different aspects of the issue, still, the development of the mulazemet system has remained in the dark. A detailed analysis of this register shows that mulazemet was already a systematized practice during the reign of Bayezid II.

Keywords:

Bayezid II, Ilmiye, Kadiasker of Rumelia,

PDF

___

Kaynaklar Başbakanlık Osmanlı Arşivi Mühimme Defteri No: 73. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA) Defter No: 5605/1. Yayınlanmış Eserler Fatih Sultan Mehmed: Atam Dedem Kanunu Kanunnâme-i Âl-i Osman, (haz.) Abdülkadir Özcan, İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2013. Gelibolulu Mustafa Âlî: Künhü’l-Ahbâr, C.II, Fatih Sultan Mehmed Devri1451-1481, (haz.) M. Hüdai Şentürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003. Hezârfen Hüseyin Efendi: Telhîsü’l-Beyân fî Kavânîn-i Âl-i Osmân, (haz). Sevim İlgürel, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998. Nev’îzâde Atai: Hadâikü’l-Hakâik fî Tekmiletü’ş-Şakâik, (haz.) Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989. Yıldırım, Alper: Müstakimzade Süleyman Sadeddin’in Devhatü’l-Meşayih Osmanlı Şeyhü’lislamlarının Biyografileri Adlı Eserinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014. Araştırma - İnceleme Eserleri Beyazıt, Yasemin: Osmanlı İlmiyye Tarikinde İstihdam (XVI. Yüzyıl), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. Beyazıt, Yasemin: “Osmanlı İlmiye Bürokrasisinde Şeyhülislamlığın Değişen Rolü ve Mülazemet Sistemi (XVI.-XVIII. Yüzyıllar)”, Belleten, LXXIII (2009), 423-441. Cezar, Mustafa: Osmanlı Tarihinde Levendler, İstanbul: İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları, 1965. İnalcık, Halil: “Kazasker Ruznamçe Defterine Göre Kadılık”, Adalet Kitabı, (haz.) Bülent Arı-Selim Aslantaş, Ankara: T.C. Adalet Bakanlığı, 2007, 117-137. MÜLÂZEMET SİSTEMİ 124 İpşirli, Mehmet: “Osmanlı Devleti’nde Kazaskerlik (XVII. Yüzyıla kadar)”, Belleten, LXI (1997), 597-699. İpşirli, Mehmet: “Osmanlı İlmiye Teşkilatında Mülâzemet Sisteminin Önemi ve Rumeli Kazâskeri Mehmet Efendi Zamanına Ait Mülâzemet Kayıtları”, İÜEF Güney Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, X-XI (1983), 221-231. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Devleti’nde İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998.