SIDE DIONYSOS (?) TAPINAĞI IŞIĞINDA TİYATRO İLE ÇEVRESİNİN KENTSEL DEĞİŞİMİ VE DÖNÜŞÜMÜ

Side Dionysos (?) Tapınağı, Arif Müfid Mansel'in, 1940'lı ve 50'li yıllarda yaptığı kazı ve araştırmalarla açığa çıkarılmıştır. Mansel, mimari elemanlardan yola çıkarak, yapının Erken İmparatorluk döneminde inşa edildiğini, MS 2. / 3. yüzyılda bir onarım geçirdiğini ve Bizans döneminde de kullanıldığına dikkat çekmiştir. 1999-2004 yılları arasında Ülkü İzmirligil tarafından Agora ve çevresinde yürütülen çalışmalar sırasında bazı mimari elemanlar tespit edilmiştir. Mustafa Büyükkolancı bu mimari elemanların Dionysos (?) Tapınağı'na ait olabileceğini düşünerek tapınağa taşımış, Mansel'in tespitlerini sorgulamadan kabul ederek mimari elemanlarla yapıda bir düzenleme gerçekleştirmiştir. 2009 yılında tarafımdan çalışmalara başlanıldığında yapının, tarihsel süreç içinde çok uzun süre kullanım gördüğü, tiyatro ve çevresindeki kentsel gelişim ve değişim içinde hem etken hem edilgen bir unsur olduğu hemen anlaşılmaktaydı. Stratigrafik kazı çalışmaları ile yapıya dair çok önemli bilgilere ulaşılmış ve beş yapı evresi tespit edilmiştir. Bu makale ile 2009-2012 yılları arasında Dionysos (?) Tapınağında yürütülen stratigrafik kazılar ile tapınak ve çevresinde tespit edilen 5 yapı evresi (I-V) ele alınmaktadır. Bu yapı evrelerinden hareketle, tapınak, tiyatro ve çevresindeki kentsel değişime ve dönüşüme ışık tutulması, Side kentinin yerleşim tarihçesine de katkıda bulunulması, amaçlanmaktadır. Bu amaca yönelik olarak, yapının çevresinde ilişki içinde olduğu diğer yapılarla birlikte kentteki konumu ve önemi, ana hatları ile kazı tarihçesi, tarihi olaylar ve epigrafik belgelerle kültün Dionysos ile değil daha çok İmparator kültü ile ilişkili olması gerektiği ele alınmıştır. Makalenin en vurucu yeri, yapının kentle birlikte tarihsel süreç içindeki değişimi ve dönüşümünün ele alındığı kısımdır. Bu evreler arkeolojik buluntular yardımı ile ele alınırken kent tarihi ile birlikte de değerlendirilmeye çalışılmıştır.

The Urban Change and Transformation of the Theater and its Surroundings in the light of the Side Dionysos (?) Temple

The Urban Change and Transformation of the Theater and its Surroundings in the light of the Side Dionysos (?) TempleThe Dionysos (?) Temple in Side was uncovered by excavations and research undertaken by Arif Müfid Mansel in the 1940s and 50s. Mansel, through an examination of architectural elements suggested the temple to have been built in early Imperial period; repaired in 2nd /3rd cent. AD and used during the Byzantine period. During the excavation work done by Ülkü İzmirligil around the Agora between the years 1999-2004, some architectural blocks were found. Mustafa Büyükkolancı thought that these blocks also belonged to the temple and carried them to the site, and accepting Mansel's views without questioning them, used these blocks in an arrangement over the temple. When I started my work on the temple, it was already obvious that the building had a long historical usage and had been both an active and a passive part in the civic transformation and development of the city around the theater. Stratigraphic excavation have provided new and important evidence and five building phases have been discovered.This article examines five building phases (I-V) that have been discovered through stratigraphic excavations in and around the temple between 2009 and 2012. Through these phases it is hoped to illuminate the civic changes and transformations around the temple and the theater and thus contribute to the settlement history of the city of Side. For this purpose, the relation of the building to its neighbors and their position inside the city plan, their importance, an outline of excavation history, historical events and epigraphical documents have been used to show that the temple should not be associated with the cult of Dionysos, but instead with Imperial cult. The hit point of the article is the part where the transformation and changes of the building and the city are examined. These phases were examined via archaeological finds and evaluated together with the history of the city.

___

Strab. Strabon, Geographica, in der Übersetzung und mit Anmerkungen A. Forbiger, Wiesbaden.
Baz 2012 Baz, F., "İ.S. 1-2. Yüzyıllarda Side Kentine Neokoros Ünvanı Verilip Verilmediğine İlişkin Düşünceler", Eskiçağ Yazıları-III, 29-46.
Bernardi Ferrero 1970 Bernardi Ferrero, D., Teatri classici in Asia Minore 3, Roma.
Büyükkolancı 2003 Büyükkolancı, M., "Dionysos Tapınağı", Ü. İzmirligil, Side Tiyatrosu ve Çevresinde Kazı, Koruma, Onarım Çalışmaları (2003), 14. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu. 30 Nisan- 2 Mayıs 2004 Ürgüp/Nevşehir, Ankara, 2005, 283-285.
Büyükkolancı 2008 Büyükkolancı, M., "Side Dionysos Tapınağı'na İlişkin Yeni Bulgular", Euergetes. Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu'na 65. Yaş Armağanı (ed. İ. Delemen - S. Çokay-Kepçe - A. Özdizbay), 259-282, Antalya.
Büyükkolancı 2010 Büyükkolancı, M., "Side Tiyatrosu Batı Parodosu Kazıları ve Dionysos Tapınağı'na İlişkin Yeni Bulgular", Side'ye Emek Verenler Sempozyumu (Ed. Ü. Izmirliğil - G. Tanyeli - Z. Ahunbay). 20-22 Nisan 2007 Side, Antalya (Side 2010), 92-104.
Brandt - Kolb 2005 Brandt, H. - F. Kolb, Orbis Provinciarum. Lycia et Pamphylia. Eine römische Provinz im Südwesten Kleinasiens. Sonderb?nde der Antiken Welt, Mainz.
Erkoç 2012 Erkoç, S., Anadolu'da Julius Claudiuslar Dönemi Portre Sanatı (Akdeniz Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi), Antalya.
Gliwitzky 2010 Gliwitzky, G., Sp?te Blüte in Side und Perge, Bern.
Hofter 1988 Hofter, M. (Ed.), Kaiser Augustus und die verlorene Republik, Berlin
İnan - Rosenbaum 1966 İnan, J. - E. Rosenbaum, Roman and Early Byzantine Portrait Sculpture in Asia Minor, London.
Hellenkemper - Hild 2004 Hellenkemper, H. - F. Hild, Lykien und Pamphylien Teil, TIB 8, Wien.
Hornum 1993 Hornum, M., Nemesis, The Roman State and The Games. Religions in The Graeco-Roman World, EPRO 117, Brill.
Knezovic 2010 Knezovic, I., "The Worship of Savus and Nemesis in Andautonia", Archeoloski Vestnik 61, 187-202.
Koiner - Puhm 2015 Koiner,G. -A.Puhm, "TycheTapınağıMimariPlastikÇalışmaları", H.S. Alanyalı, Side 2014 Yılı Kazı ve Araştırmaları, ANMED 13, 124.
Mansel - Bosch - İnan 1951 Mansel, A.M. - E. Bosch - J. İnan, 1947 Senesi Side Kazılarına Önrapor, Ankara.
Mansel 1963 Mansel, A.M., Die Ruienen von Side, Berlin.
Mansel 1978 Mansel, A.M., Side 1947-1966 Yılları Kazıları ve Araştırma Sonuçları, Ankara.
Nollé, 1993 Nollé,J., Side imAltertum. Geschichte und Zeugnisse I, Inschriften griechischer Städte in Kleinasien 43, Bonn.
Nollé 2001 Nollé, J., Side im Altertum. Geschichte und Zeugnisse II, Inschriften griechischer Städte in Kleinasien 44, Bonn.
Nollé 2015 Nollé, J., "Ein Fehler mit Folgen: Marcellus von Side, ein Leibarzt des Kaisers Hadrian ?, GEPHYRA 12, 245-249.
Özdizbay 2012 Özdizbay, A., Perge'nin MS 1.-2. yüzyıllardaki Gelişimi, Antalya.
Piesker 2015 Piesker, K., "Auf den zweiten Blick: ein neuer Rekonstruktionsvorschlag für den 'Dionysos Tempel' in Side, IstMitt 65,151-183.
Simon 1986 Simon, E., Augustus, Kunst und Leben im Rom um die Zeitenwende, Münih.
Soykal-Alanyalı - Şen 2011 Soykal-Alanyalı, F. - D. Şen, "Dionysos Tapınağ"ı: H.S. Alanyalı, "2009 Yılı Side Tiyatrosu ve Çevresi Çalışmaları", KST 32/2, 439 vd. fig. 7.
Soykal-Alanyalı vd. 2011 Soykal-Alanyalı, F. - A.T. Tek - D. Şen-Yıldırım - B.S.A. Oransay, "Kazı ve Araştırma Çalışmaları": H.S. Alanyalı, Side 2010, ANMED 9, 100-103.
Soykal-Alanyalı vd. 2012 Soykal-Alanyalı, F. - A.T. Tek - D. Şen Yıldırım - B.S.A. Oransay, "Kazı ve Araştırma Çalışmaları", H.S. Alanyalı, Side 2010, KST 33/2, 521-524.
Soykal-Alanyalı 2013 Soykal-Alanyalı, F., "Üç Havuzlu Çeşme ve Arkasındaki Su Yapıları (Side Müzesi Girişinin Güney Kısmı), Side 2011-2012 Yılı Çalışmaları, ANMED 11, 121-133.
Soykal-Alanyalı 2014 Soykal-Alanyalı, F., "Müze Alanı Kazısı", Side 2013 Yılı Kazı ve Araştırmaları, ANMED 12, 96-97.
Soykal-Alanyalı 2015 Soykal-Alanyalı, F., "H1, H2, I1, I2 Alanı ve Attius Philippus Suru", Side 2014 Yılı Kazı ve Araştırmaları, ANMED 13, 114-130.
Soykal-Alanyalı - Erkoç 2015 Soykal-Alanyalı, F. - S. Erkoç, "Attius Philippus Suru Arkeolojik Çalışmalar", H.S. Alanyalı, Side 2014 Yılı Kazı ve Araştırmaları, ANMED 13, 114-117.
Tek 2015 A.T. Tek, "Side sikke buluntuları ışığında MS 622/3 Pamphylia'ya olası bir Sasani Saldırısı", Colloquium Anatolicum 14, 120-134.
Witulski 2007 Th. Witulski, Kaiserkult in Kleinasien. Die Entwicklung der kultisch-religiösen Kaiserverehrung in der römischen Provinz Asia von Augustus bis Antoninus Pius, Göttingen.
Yurtsever 2012 A. Yurtsever, Side'de Romanizasyon Sürecinde Gladyatörler ve Agonlar (Anadolu Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir.
Zanker 1997 P. Zanker, Augustus und die Macht der Bilder, Münih.