Türkiye'de Sosyal Yardım ve İstihdam İlişkisinin Güncel Boyutları: Kurumsal ve Sosyolojik Bir Çözümleme

Bu çalışma, Türkiye'de sosyal yardım ve istihdam arasındaki ilişkinin güncel yönelimlerini kurumsal ve sosyolojik boyutları bakımından ele almayı hedeflemektedir. Türkiye'de sosyal yardımlar, -küresel bir eğilimin parçası olarak- sosyal politika içerisinde gerek paradigma gerekse pratik düzeyinde öne çıkmaktadır. Bu süreçte, sosyal yardımlardan yararlanan hanehalkı sayısı artış göstermiş ve yardımlar, giderek daha fazla sayıda hanehalkının geçim örüntüsünün bir parçası haline gelmiştir. Diğer taraftan, hanehalklarının geçim örüntüsü, nakit gereksinimi temelinde, istihdama katılım biçimlerine daha da açık bir nitelik kazanmıştır. Bu olgu, sosyal yardımları aynı zamanda, emek gücünün yeniden üretimine ilişkin maliyetlerin kamusallaştırılması bakımından bir işgücü piyasası ve ücret ilişkisi biçimine de büründürmektedir. Ücret dışı bir gelir türü ve geçim aracı olarak sosyal yardımlar, fiyatlandırılmamış bir geçim alanı yaratarak emek gücünün ve hanenin yeniden üretimine eklemlenmektedir. Bu ilişki biçimi ise, bir yandan sosyal yardımlara bir işgücü piyasası kurumu karakteri kazandırırken diğer yandan sosyal yardım alanların istihdama katılım biçimlerini de gündeme taşımaktadır. Bu gelişmeler, aktif işgücü piyasası ve sosyal koruma politikaları arasındaki ilişkinin güçlenmesiyle birleşerek, sosyal yardım ve istihdam arasındaki ilişki olarak kurumsal karşılığını bulan sosyal politika gündemini hükümetin ve akademinin gündemine daha fazla sokmuştur Sosyal yardım ve istihdam arasındaki ilişkiyi gündemine alan çalışmalar, konununkurumsal gelişim yönüne odaklanmakta; bu ilişkinin gerçekleşme biçimini çoğunluklagöz ardı etmektedir. Bu nedenle çalışmada, sosyal yardım ve istihdam ilişkisindekikurumsal yapının pratikteki gerçekleşme biçimine ilişkin kimi gözlemler paylaşılacaktır.Çalışmada, sosyal yardım türleri, gelir ve sosyal sigorta yoklamasına dönük olaraközgün bir tasnife tabi tutulacaktır. Bu yardımlardan yararlanabilecek hanehalkı tipleride işgücü piyasası ve istihdam ile olan bağları temelinde belirlenecektir.Çalışmanın temel argümanı, Türkiye'de sosyal yardımların, temel yönelimler, ihtiyaçtespiti yöntemleri ve miktar ve süre bakımından, istihdama katılıma dönük olarakyapıldığı savıdır. Bu çerçevede, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının, bir türişgücü piyasası kurumu olarak çalışmakta ve işlev görmekte olduğu öne sürülecektir. Bu,sosyal yardım ve istihdam ilişkisinin kurumsal yönüdür.Sosyal yardım ve istihdam ilişkisinde, bir kategori olarak işgücü piyasasının belirlenimihanehalkları açısından da geçerlidir. Türkiye'nin sosyal politika gündeminde neo-liberal aktifleşme stratejileri biçiminde açığa çıkan işçileşme süreçlerinin gerçekleşmebiçimi, hanehalkları açısından emek gücünün yeniden üretimini, ücret gelirinin yanısıra sosyal yardım gibi ücret dışı bir gelir türü ve geçim aracı ile sağlama örüntüsünübelirginleştirmiştir. Çalışmada hanehalklarına sosyal yardım alma özelliği kazandırantemel sürecin, işgücü piyasası dinamikleri etrafında oluştuğu da belirtilecektir. Bu ise,sosyal yardım ve istihdam ilişkisinin sosyolojik yönünü oluşturmaktadır.Çalışma, sosyal yardım ve istihdam arasındaki ilişkinin kuramsal temellerinin belirlenmesiüstüne kuruludur. Bu temelde, çalışmada, ilk olarak, sosyal yardım ve istihdam ilişkisininkurumsal boyutta temel yönelimleri, sosyal yardım tür ve uygulamalarına dönük güncelgelişmeler ve politika belgeleri temelinde betimlenecektir. İkinci olarak ise, bu politikapaketi çerçevesi içerisinde, sosyal yardım ve istihdam ilişkisinin kurumsal ve sosyolojikgelişimi, kimi gözlemler etrafında tartışılacaktır. Bu tartışma, Ankara ilinde sosyalyardımlar üzerine tamamlanmış bir çalışmadaki temel gözlem ve bulgulara dayanarakyürütülecektir.

Current Dimensions of the Relationship Between Social Assistance and Employment in Turkey: An Institutional and Sociological Analysis

This article aims to address the current tendencies of the relationship between social assistance and employment with respect to its institutional and sociologic dimensions. Social assistance in Turkey -as a part of a global tendency- has become prominent in social policy at a level of both paradigm and practice. In this process, the number of social assistance recipient households have increased and social assistance has gradually become a part of the subsistence pattern for more and more households. On the other hand, the subsistence pattern of households has acquired a character that is more open to the types of employment participation due to cash need. This phenomenon turns social assistance into a type of labour market and wage relation in terms of the deprivatization of the reproduction of labour power cost. Social assistance as a non wage type of income and means of support integrates into the reproduction of labour power and household through creating an unpriced subsistence sphere. This type of relationship, on the one hand, equips social assistance with a labour market character and on the other hand, brings forth types of employment participation onto the agenda. These developments, combined with the deepening relationship between active labour market policies and social protection policies, make this social policy agenda which is institutionalised as the relationship between social assistance and employment a current issue both for the government and the academic world. The literature on the relationship between social assistance and employment focuses on the institutional development aspect of the issue and mainly ignores the form of realization of this relationship. Therefore, in this article, some observations on the form of realization of the relationship between social assistance and employment in practice will be shared. Social assistance schemes will be classified in terms of income and social insurance test. Also household types who would be able to benefit from those schemes will be identified based on their bonds to labour market and employment. The main argument of this article is that social assistance practices in Turkey are implemented for participation of households to labour market in terms of basic orientations, methods of means testing and amount and duration. In this framework, it will be argued that Social Cooperation and Solidarity Foundations work and function as a kind of labour market institution. This is the institutional facet of the relationship between social assistance and employment. The determination of labour market as a category in the relationship between social assistance and employment is also valid for households. The form of realization of the proletarianization processes which is revealed as neo-liberal activation strategies in the social policy agenda of Turkey, make explicit the pattern of reproduction of labour power for households through social assistance such as a non wage type of income and means of support besides wage income. In this article, it will be stated that the main process which makes households into social assistance recipients comes into existence through labour market dynamics. This is the sociological facet of the relationship between social assistance and employment.The article is grounded on the identification of the theoretical bases of the relationship between social assistance and employment. On this basis, first, the main tendencies in the institutional dimension of the relationship between social assistance and employment will be depicted based upon current developments concerning social assistance types and practices and policy papers. Second, as part of this policy package, the institutional and sociological development of the relationship between social assistance and employment will be discussed through some observations. This discussion will be conducted with respect to observations and findings in a completed resarch on social assistance in Ankara.

PDF

___

Akkaya Ö ve Kaya E (2013). Türkiye'de Sosyal Yardımlar ile İstihdam Bağlantısının Etkinleştirilmesi. İstihdam'da 3İ, 11, 61-63.
Arıcı K (2003). Sosyal Yardım Hakkı. İçinde: E T Kaplan ve B Bayat (der), Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Seçme Yazılar, Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, 29-51.
Arın T (2013). Kriz, Devlet, İktisat ve Sosyal Güvenlik Politikaları Seçilmiş Yazılar. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Aydın Y (2012). Türkiye'de Sosyal Yardımların Emek Arzı Üzerindeki Etkileri. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi
Barrientos A (2012). Social Protecion and Poverty: Achievements and Challenges. http://www.un.org/esa/socdev/csocd/2012/docs/Barrientos.pdf. Son erişim tarihi: 01.06.2016
Bauman Z (1999). Çalışma, Tüketicilik ve Yeni Yoksullar. Çev. Ü Öktem, İstanbul: Sarmal Yayınevi.
Buğra A (2008). Kapitalizm, Yoksulluk ve Türkiye'de Sosyal Politika, İstanbul: İletişim Yayınları.
Brunhoff S (2009). Kapitalist Bunalım ve Ekonomik Politika. İçinde: N Satlıgan ve S Savran (der), Dünya Kapitalizminin Krizi, Çev. L Kayaalp, İstanbul: Belge Yayınları, 391- 406.
Burden T (1998). Social Policy and Welfare A Clear Guide. London: Pluto Press.
Cordonnier L (2014). Garibanlara Merhamet Yok İşsizlik Üzerine İktisadi Teoriler. Çev. L Şimşek, İstanbul: İletişim Yayınları.
Çelik A (2010). Muhafazakâr Sosyal Politika Yönelimi: Hak Yerine Yardım-Yükümlülük Yerine Hayırseverlik. İ. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 42, 63-81.
Çengelci E (1993). Sosyal Refahın Gerçekleşmesinde Sosyal Yardımların Rol ve Önemi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Dergisi, 11 (1-2-3), 9-34.
Deacon B (2006). Küreselleşme ve Sosyal Politika: Hakkaniyetli Bir Refaha Tehdit. İçinde: A Buğra ve Ç Keyder (der), Sosyal Politika Yazıları, Çev. B Yakut-Çakar ve U Balaban, İstanbul: İletişim Yayınları, 101-158.
Deacon B (2007). Global Social Policy & Governance. London: Sage.
Dean M (1991). The Constitution of Poverty Toward A Genealogy of Liberal Governance, USA: Routledge.
Demir Şeker S ve Hacımahmutoğlu H (2013). Sosyal Yardım Sisteminin Değerlendirilmesi ve Sosyal Yardım-İstihdam Bağlantısı. İstihdam'da 3İ, 11, 70-77.
Dilik S (1972). Türkiye'de Sosyal Sigortalar İktisadî Açıdan Bir Tahlil Denemesi. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü.
Dilik S (1980). Sosyal Yardımlar-İki Anlamlı Bir Terim. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 35 (1-4), 55-72.
Ditch J (1999). Full Circle: A Second Coming for Social Assistance. İçinde: J Clasen (der), Comparative Social Policy Concepts, Theories and Method, UK-USA: Blackwell, 114-135.
Ditch J ve Oldfield N (1999). Social Assistance: Recent Trends and Themes. Journal of European Social Policy, 9, 65-76.
Eardley T vd. (1996). Social Assistance in OECD Countries Synthesis Report. Department of Social Security Research Series, London: HMSO.
Erdoğdu S (1994). Dış Borç Krizine Farklı Yaklaşımlar. Mülkiyeliler Birliği, XVIII (172), 33- 50.
Erdoğdu S (2005). Avrupa Birliği'nde Sosyal Korumanın Modernleştirilmesi ve Geliştirilmesi ve Sosyal İçerme. İçinde: B Ceylan-Ataman (der), Avrupa Birliği'nin İstihdam ve Sosyal Politikası, Ankara: Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi, 21-62.
Erdoğdu S ve Kutlu D (2014). Dünyada ve Türkiye'de Çalışan Yoksulluğu: İşgücü Piyasası ve Sosyal Koruma Politikaları Bağlamında Bir Değerlendirme. Çalışma ve Toplum, 41, 63-114.
Esin P (1982). İşbölümü, Yabancılaşma ve Sosyal Politika. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Ferrera M (2005). The Boundaries of Welfare European Integration and the New Spatial Politics of Social Protection. Oxford & New York, Oxford University Press.
Ginsburg N (1979). Class, Capital and Social Policy. London & Basinstoke: The Macmillan Press.
Gough I (1979). The Political Economy of The Welfare State. London & Basinstoke: The Macmillan Press.
Gökçeoğlu Ş (2014). Sosyal Yardımların Hak Niteliği ve Dava Edilebilirliği. İçinde: P Akkuş ve Ö Başpınar Aktütün (der.), Sosyal Hizmet ve Öteki Disiplinlerarası Yaklaşım, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 97-111.
Güzel A vd. (2010). Sosyal Güvenlik Hukuku. İstanbul: Beta.
Himmelfarb G (1983). The Idea of Poverty England in The Early Industrial Age. New York: Vintage Books.
Jessop B (1993). Towards a Schumpeterian Workfare State? Preliminary Remarks on Post-Fordist Political Economy. Studies in Political Economy, 40, 7-40.
Jones C ve Novak T (1999). Poverty, Welfare and the Disciplinary State. London: Routledge.
Kapar R (2005). Sosyal Korumanın İşgücü Piyasasına Etkisi. İstanbul: Birleşik Metal-İş.
Kaya E (2015). Türkiye'de Sosyal Yardım-İstihdam Bağlantısı. http://sosyalyardimlar. aile.gov.tr/haberler/sosyal-yardimistihdam-baglantisi-toplantisi-yapildi. Son erişim tarihi, 20.05.2016.
Keskin A G (2013). Sosyal Yardım ve İstihdam Bağlantısının Kurulması Amacıyla Yapılan Çalışmalar ve Hedeflenen Nokta. İstihdam'da 3İ, 11: 52-56.
Kovancı O (2003). Kapitalizm, Yoksulluk ve Yoksullukla Mücadelede Tarihsel Bir Deneyim: İngiliz Yoksul Yasaları. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
Köse A H ve Öncü A (2000). İşgücü Piyasaları ve Uluslararası İşbölümünde Uzmanlaşmanın Mekansal Boyutları: 1980 Sonrası Dönemde Türkiye İmalat Sanayii. Toplum ve Bilim, 86, 72-90.
Kutlu D (2014). Türkiye'de Sosyal Yardım Rejiminin Oluşumu. (Basılmış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
Kutlu D (2015a). Türkiye'de Sosyal Yardım Rejiminin Oluşumu Birikim, Denetim, Disiplin. Ankara: Notabene Yayınları.
Kutlu D (2015b). Sosyal Yardım Hakkı Tartışması: Türkiye'de Bir Sosyal Haksızlık Olarak Sosyal Yardımlar. VII. Sosyal İnsan Hakları Uluslararası Kongresi Bildiri Kitabı, Denizli: Sosyal Güvenlik Denetmenleri Derneği, 365-382.
Lavalette M ve Mooney G (2000). Introduction: Class Struggle and Social Policy. İçinde: M Lavalette ve G Mooney (der), Class Struggle and Social Welfare, London: Routledge, 1-12.
Leisering L ve Leibfried S (1999). Time and Poverty in Western Welfare States United Germany in Perspective. U. K. : Cambridge University Press.
Marx K (2010). Kapital Ekonomi Politiğin Eleştirisi 1. Cilt Sermayenin Üretim Süreci. Mehmet Selik ve Nail Satlıgan (çev.), İstanbul: Yordam Kitap.
Mkandawire T (2005). Targeting and Universalism in Poverty Reduction, Social Policy and Development Programme Paper Number 53, United Nations Research Institute for Social Development.
Nelson K (2010). Social Assistance and Minimum Income Benefits in Old and New EU Democrasies. International Journal of Welfare, 19, 367-378.
Neocleous M (2013). Sivil Toplumu Yönetmek Devlet İktidarı Kuramına Doğru. Çev. B. Ahıska, Ankara: NotaBene Yayınları.
Özateş Ö S (2014). Malumun İlanı Kadın Emeğinin Saklı Yüzü: Ev İçi Bakım Emeği. Ankara: Notabene Yayınları.
Özuğurlu M (2003). Sosyal Politikanın Dönüşümü ya da Sıfatın Suretten Kopuşu. Mülkiye, 239 (27), 59-74.
Peck J (1996). Work Place The Social Regulation of Labour Markets. New York: The Guilford Press.
Peck J (2001). Workfare States. New York: The Guilford Press.
Picchio A (1992). Social Reproduction: The Political Economy of Labour Market. New York: Cambridge University Press.
Polanyi K (2013). Büyük Dönüşüm Çağımızın Siyasal ve Ekonomik Kökenleri. Çev. A Buğra, İstanbul: İletişim Yayınları.
Ringold D ve Kasek L (2007). Social Assistance in the New EU Member States Strengthening Performance and Labor Market Incentives. Washington D.C.: The World Bank.
Sallan Gül S ve Gül H (2006). İstihdam ve Sosyal Yardım Araştırması: Sosyal Yardımlarla İşgücü Piyasasına Katılanlar Arasındaki İlişki. UNDP ve T.C. Başbakanlık SYDGM için Hazırlanan Yayımlanmamış Araştırma Raporu.
Sallan Gül S ve Gül H (2008). Türkiye'de Yoksulluk, Yoksulluk Yardımları ve İstihdam. İçinde: N Oktik (der), Türkiye'de Yoksulluk Çalışmaları, İzmir: Yakın Kitabevi, 361-396.
Selamoğlu A ve Lordoğlu K (2006). Katılım Sürecinde Avrupa Birliği ve Türkiye'de İşgücü ve İstihdamın Görünümü. Ankara: Belediye-İş.
Sönmez S (2005). Mali Dengesizlik, Kriz ve Devlet. Toplum ve Hekim, 20 (1), 4-19.
Sözer A N (1994). Türkiye'de Sosyal Hukuk. Ankara: Kamu-İş.
Standing G (1996). Social Protection in Central and Eastern Europe: A Tale of Slipping Anchors and Torn Safety Nets. İçinde: G Esping-Andersen (der.), Welfare States in Transition National Adaptations in Global Economies, London: Sage, 225-255.
Standing G (1999). Global Labour Flexibility Seeking Distributive Justice. London: Palgrave.
Şenses F (2006). Küreselleşmenin Öteki Yüzü Yoksulluk. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Taşaltın A (2013). Sosyal Yardımlar ile İstihdam Bağlantısının Kurulmasının Gerekliliği. İstihdam'da 3İ, 11, 57-59.
Trattner W I (1999). From Poor Law To Welfare State A History of Social Welfare In America. New York: The Free Press.
Tunalı İ (2015). İstihdam ve Sosyal Koruma Politikaları. http://sosyalyardimlar.aile.gov.tr/haberler/sosyal-yardimistihdam-baglantisitoplantisi-yapildi. Son erişim tarihi, 20.05.2016.
Yazıcı N (2014). Sosyal Yardımlar İle İstihdam Bağlantısı Kurulmalı. İşveren, 52, 1, 99-101.
Yener A L (2013). Sosyal Yardımlardan Faydalananları İstihdama Yönlendirmek. İstihdam'da 3İ, 11, 78-83.
Yılmaz Z (2012). Yoksulları Ne Yapmalı?. Ankara: Dipnot Yayınları.
Zastrow C (2013). Sosyal Hizmete Giriş. Çev. B Y Çakar, Ankara: Nika Yayınevi.