ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye (Kitābu’l-Melikī) adlı ünlü eserinde yaşlıların tedbiri üzerine

Bu çalışma Batı dünyasında Haly Abbas olarak tanınan ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye adlı eserinin tıbbın pratiğine ait olan ikinci kısmının “sağlığın korunması” üzerine olan birinci makalesinin “yaşlıların tedbiri” üzerine olan 24. bölümün Türkçeye çevrilerek sunulması, tartışılması ve Türk tıp tarihi literatürüne kazandırılması amacıyla yapılmıştır. Çalışmada esas olarak Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye’nin 1294/1877 yılında Bulak Matbaası’nda basılmış Arapça nüshası ile 1492 yılında Venedik’te basılmış Latince nüshasıkullanılmış, nüshalardaki bölümler makalenin yazarları tarafından Arapçadan ve Latinceden Türkçeye çevrilmiştir. Arapça ve Latince metinler arasında bulunan farklılıklar dipnotlar şeklinde gösterilerek Arapça metnin esas alındığı bir Türkçe metin hazırlanmış ve bulgular bölümünde sunulmuştur. Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye’de yer alan bu bilgiler Hippokrates’in Aforizmalar, Galenus’un De sanitate tuenda, Oribasius’un Synopsis ve Euporistes, Aeginalı Paulus’un Epitome ve Ebū Bekr Muḥammed b. Zekeriyyā el-Rāzī’nin Kitābu’l-Manṣūrī fī’ṭ-Ṭıbb adlı eserlerinde yer alan konuyla ilgili bilgiler eşliğinde tartışılmış ve ilgili bölümün tıp tarihindeki yeri saptanmaya çalışılmıştır. ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin yaşlılık üzerine verdiği bilgilerin ve yaşlıların tedbirlerinde uyulması gereken prensiplerin Humoral paradigma kapsamında Hippokrates’le birlikte özellikle Galenus’un fikirleriyle uyumlu olduğu ve ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin adı geçen bu bölümde Galenus’un yazdıklarını özetlediği görülmüş, Oribasius’un Euporistes’te yazdığı bölümün de bu işlem için sanki bir şablon gibi kullanıldığı fark edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Ali b. el-Abbas el-Mecusi, Kamilu’s-Sınāʿati’t-Tıbbiyye, Kitabu’l-Meliki, Stephanus Antiochus, geriatri

On regimen of the elders in Kāmil al-Ṣināʿa al-Ṭibbiyya (The Royal Book), the famous work by ʿAlī b. al-ʿAbbās al-Majūsī

Kāmil al-Sināʿa al-Ṭıbbiyya is an encyclopedic medical work written by ʿAlī b. al-ʿAbbās al-Majūsī known as Haly Abbas in the West. “The first discourse” of the second part related to practice of medicine is on “preservation of the health”. The 24th chapter of the first discourse deals with “The Regimen of the Elders”. The aim of this study is to contribute to the literature of Turkish history of medicine by translating and discussing that chapter related to the regimen of the elders. For this purpose an Arabic copy printed in Bulaq in Egypt in 1294 AH./1877 AD. and a Latin copy printed in Venice in 1492 were used and translated from both Arabic and Latin into Turkish. After comparing these translations, the differences between them were pointed out in the footnotes and a Turkish text was composed, basing on Arabic translation. Then this text was presented in the results section of the article. The knowledge presented in Kāmil al-Sināʿa al-Ṭıbbiyya was evaluated with the knowledge in Aphorisms by Hippocrates, De sanitate tuenda by Galen, Synopsis and Euporistes by Oribasius, Epitome by Paul of Aegina and Liber medicinalis ad Almansorem by Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyyā al-Rāzī. As a result, it is possible to say that, the Haly Abbas’ account on senectitude and his principles on the regimen of the elders are in accordance with the ideas shared by Hippocrates, especially by Galen within the scope of humoral paradigm. Moreover, it is noticed that Haly Abbas have summarized the Galen’s writings and as a pattern he may have used the related section of Oribasius’ Euporistes.

Keywords:

Haly Abbas, Kamil al-Sinaa al-Tibbiya, Royal Book, Stephen of Antioch, Geriatrics,

PDF

___

1. Zargaran A, et al. Haly Abbas (949-982 AD). J Neurol 2013; 260(8): 2196-7.
2. Richter-Bernburg L. ͑Alī B. ͑Abbās Majūsī. In: Yarshater E, editor. Encyclopaedia Iranica, Vol 1. London and New York: Routledge & Kegan Paul; 1985. pp:837-8.
3. Elgood C. ʿAlī b. al-ʿAbbās al-Madjūsī. In: Gibb HAR, Kramers JH, Provençal EL, Schacht J, editors. The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Vol 1. Leiden: E.J. Brill; 1960. p:381.
8. Meyerhof M. Science and medicine. In: Arnold T, Guillaume A, editors. The Legacy of Islam. Oxford: Clarendon Press; 1931. pp:311-54.
5. Erdemir AD. Ali b. Abbas el-Mecûsî. In: Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Vol. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; 1989. pp:379-80.
6. Leonardo RA. History of Surgery. New York: Froben Press; 1943. pp:91.
7. Sarton G. Introduction to the History of Science, Reprinted, Vol. 1. Baltimore: The Williams & Wilkins Company; 1953. pp:677-8.
9. Castiglioni A. A History of Medicine, 2nd ed, Translated from the Italian and edited by Krumbhaar EB. New York: Alfred A. Knopf; 1958. p:270.
10. Karlığa B, Kazancıgil A. Ali ibn Abbas el-Mecûsî ve “Kitâbü’l-Melikî”. Tıp Tarihi Araştırmaları 1997; 6:23-46.
11. Tercüme-i Kâmilü’s-Sınâ‘a (3. Makale ve 4. Makalenin 6. Babına Kadar). İnceleme-metin-Dizin-Tıpkıbasım (Hazırlayan: Bölen T). İstanbul: Kesit Yayınları; 2014.
12. Acıduman A, Aşkit Ç. ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye (Kitābu’l-Melikī) adlı ünlü eserinde gebelerin ve çocukların tedbiri üzerine. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 60(2):64-81.
13. ʿAli b. el-ʿAbbās el-Mecūsī. Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭibbiyye, Cilt 2. Kahire (Bulāḳ): el-Matbaʿatu’l-Kubrā el-ʿĀmire; 1294/1877. pp:59-61.
14. Haly Abbas. Libro medicine q dicit Regalis dispositio. Joannis Dominici de Nigro, Venetiis: Bernardini Ricii de Novaria; 25 Septebris 1492. p: 90r. [Internet] [cited 2017 Sep 01]. Available from: https://books.google.com.tr/books/about/Regalis_dispositio_sive_Liber_medicinae.html?id=YLX0JAl3TY4C&redir_esc=y
15. ʿAli b. el-ʿAbbās el-Mecūsī. Kitabu Kāmili’ṣ-Sınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye: el-maʿrūf bi’l-Melikī [The Complete Art of Medicine]. [Internet] [cited 2016 Sep 17]. Available from: https://www.wdl.org/ar/item/9716/; https://www.wdl.org/en/item/9716/
16. Redhouse JW. A Turkish and English Lexicon, New Impression. Beirut: Librairie du Liban; 1987.
17. Steingass F. A Comprehensive Persian-English Dictionary Including The Arabic Words and Phrases To Be Met With in Persian Literature Being Johnson and Richardson’s Persian, Arabic, and English Dictionary, Revised, Enlarged, and Entirely Reconstructed, First published in İstanbul: Çağrı Yayınları; 2005.
18. Devellioğlu F. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Eski ve Yeni Harflerle, 18. Baskı (Yayına hazırlayan: Güneyçal AS). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları; 2001.
19. Güneş K. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Mektep Yayınları; 2011.
20. İngilizce-Türkçe Redhouse Sözlüğü-Redhouse English-Turkish Dictionary, Seventh edition. İstanbul: Redhouse Yayınevi; 1980.
23. Galen. A Translation of Galen’s Hygiene (De Sanitate Tuenda) by Robert Montraville Green with an Introduction by Henry E. Sigerist. Springfield, Illinois: Charles C. Thomas; 1951. pp:195-218.
24. Oribase. Oeuvres d’Oribase, Texte Grec, En Grande Partie Inédit. Collationné Sur Les Manuscrits. Traduit Pour La Premiere Fois En Français; Avec Une Introduction, Des notes, Des Tables Et Des Planches Par Les Docteurs Bussemaker et Ch. Daremberg, Tome Cinquième. Paris: A L’Imprimerie Impériale; 1873. pp:215-7, 580-4. [Internet 2016 Mar 02]. Available from: https://books.google.com.tr/books?id=VdtEAQAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Oribase.+Oeuvres+d%E2%80%99Oribase,&hl=tr&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Oribase.%20Oeuvres%20d%E2%80%99Oribase%2C&f=false
25. Paulus Aeginata. The Seven Books of Paulus Aeginata, Translated from the Greek With A Commentary Embracing A Complete View of the Knowledge Possessed by the Greeks, Romans, and Arabians On All Subjects Connected With Medicine and Surgery by Adams F, In Three Volumes, Vol. I. London: Printed for the Sydenham Society; 1844. pp:36-7. [Internet] [cited 2010 Feb 19]. Available from: https://books.google.com.tr/books?id=AFdhAAAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Paulus+Aegineta.+The+Seven+Books+of+Paulus+Aegineta&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwic65Wfku_QAhXkDMAKHYg9AnUQ6AEIKjAB#v=onepage&q=Paulus%20Aegineta.%20The%20Seven%20Books%20of%20Paulus%20Aegineta&f=false
26. Er-Rāzī, Ebū Bekr Muḥammed b. Zekeriyyā. Kitābu’t-tibbi ellezi uhdi li’l-Manṣūr [The Book on Medicine Dedicated to al-Mansur]. p: 52a. [Internet] [cited 2016 Jun 28]. Available from: https://www.wdl.org/ar/item/4276/, https://www.wdl.org/en/item/4276/
27. Abubetri Rhazae Maomethi, ob usum experientiamque multiplicem, et ob certissimas ex demostrationibus logicis indicationes, ad omnes praeter naturam affectus, atque etiam propter remediorum uberrimam materiam, summi medici opera exquisitiora... / per Gerardum Toletanum... Cremonemsem, Andream Vesalium..., Albanum Torinum..., latinitate donata... ac iam primum quam castigatissime ad vetustum codicem summo studio collata & restaurata..., Basileae: In officina Henrichi Petri,1544. p:112. [Internet] [cited 2012 Jun 24]. Available from: http://books.google.com.tr/books?id=S4rmbtgiIc8C&oe=UTF-8&redir_esc=y
28. Sezgin F. Geschihte Des Arabischen Schriftums, Band III, Medizin-Pharmazie-Zoologie-Tierheilkunde Bis ca. 430 H. Leiden: E. J. Brill; 1970. p: 122.