Siyaset ve Modernleşme Karşısında İlmiye Ricâli

Bu çalışma, kalemiye (mülkiye) ve seyfiye (askeriye) sınıfı ile birlikte devletin en önemli sacayaklarından birini oluşturan ve aynı zamanda Şeyhülislâm’dan talebeye kadar çok geniş bir yelpazeyi kuşatan ilmiye sınıfının merkezdeki temsilcilerinin devlet/siyasi erk ile münasebetini konu almaktadır. Bilhassa bu sınıfın ricâl-i ilmiyye olarak adlandırılan, devletle doğrudan temas halindeki üst düzey mensuplarının siyaset karşısındaki vaziyetine yoğunlaşmaktadır. Diğer taraftan Lale Devri’nde başlayan modernleşme süreci, 19. yüzyılda her alanda yapılan ıslah çalışmaları ile birlikte büyük bir ivme kazanmıştır. Geleneksel devlet ve toplum yapısında önemli değişiklikler meydana gelen Osmanlı Devleti’nde reformcu devlet adamları, bu her iki alanda da Batı’dan etkilenme sonucunda modernleşmek için üstün bir çaba sarf etmiştir. Özellikle Batılı çağdaşlarının kanunlarını uyarlama yöntemi ile devletin yönetim mekanizmalarını düzenlemeye çalışan siyasi erk karşısında üst düzey ilmiye temsilcilerinin pozisyonu da ilmiye ricalinin devlet yönetiminde işgal ettiği yer açısından ve bu zümrenin bireysel tavırları bakımından değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Siyaset, Modernleşme, İlmiye Sınıfı

Ottoman Ulema Class Towards Politics and Modernisation

This study aims to narrate the relationship between the state, the political power of the day, and the central representatives of Ulema class including a wide range of people from Shaykh al-Islam to the disciples who constitute some of the most significant pillars of the state together with civil and military service. The study, more particularly, intends to focus on the political condition of high-ranking members of Ulema class, who have a direct contact with the state. On the other hand, it can be observed that the modernisation tendency beginning with Tulip period gained acceleration with the large-scale reformist arrangements in 19th century. Influenced from the Western principles, the reformist statesmen of Ottoman Empire in which significant changes happened in the traditional structure of the state and the society made a huge effort to be modernized. In this sense, the position of the high-ranking representatives of Ulema towards the governing power, who regulates the management mechanisms of the state by the way of adapting contemporary Western legislations, will be analysed in terms of Ulema’s occupation in state governance and of the individual attitudes of this class.

Keywords:

Ottoman Empire, Politics, Modernization, Ulema Class,

PDF

___

Abdurrahman Şeref (1985). Tarih Musahabeleri, sad. Enver Koray, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
AYDIN, Mahir (2013). Ahmet Arif Hikmet Beyefendi Bir Tanzimat Devri Şeyhülislâmı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
BERKES, Niyazi (2004). Türkiye’de Çağdaşlaşma, 7. Baskı, hz. Ahmet Kuyaş, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
BOZKURT, Gülnihâl (2010). Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi, 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Cevdet Paşa (1991). Tezâkir 1-12, hz. Cavid Baysun, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Cevdet Paşa (1991). Tezâkir 40, hz. Cavid Baysun, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
CİHAN, Ahmet (2004). Reform Çağında Osmanlı İlmiyye Sınıfı, İstanbul: Birey Yayınları.
ÇAĞMAN, Ergin (2010). III. Selim’e Sunulan Islahat Lâyihaları, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
FEYZİOĞLU, Hamiyet Sezer (2010). Tanzimat Döneminde Kadılık Kurumu, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
GENCER, Bedri (2017). İslâm’da Modernleşme (1839-1939), 4. Baskı, İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
H. DAVİSON, Roderic (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform (1856-1876), 2. Baskı, çev. Osman Akınhay, İstanbul: Agora Yayınları.
İNALCIK, Halil (2014). Devlet-i ‘Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar II, 1. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
İNALCIK, Halil (2015). Devlet-i ‘Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar III, 1. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
KARA, İsmail (2016). Din ile Modernleşme Arasında-Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri, 5. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
KEMİKLİ, Bilal (2011). Şâir Şeyhülislâm Ârif Hikmet Beyefendi Hayâtı-Eserleri-Şiirleri, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
KÖKSAL, Asım Cüneyd (2006). Fıkıh ve Siyaset, 2. Baskı, İstanbul: Klasik Yayınları.
LEWİS, Bernard (2008). Modern Türkiye’nin Doğuşu, .çev. Boğaç Babür Turna, Ankara: Arkadaş Yayınları.
MUMCU, Ahmet (1986). Divan-ı Hümayun, 2. Baskı, Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
ORTAYLI, İlber (2008). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, 26. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları.
Siyâset-i Şerʽiyye Tercümesi (h.1275). çev. Mehmed Ârif Hikmet, İstanbul: Takvimhane-i Âmire.
ŞEKER, Fatih M. (2015). Modernleşme Devrinde İlmiye-Cevdet Paşa İbnülemin Örneği, 2. Baskı, İstanbul: Dergah Yayınları.
UBİCİNİ, M.A. (Tarihsiz). Türkiye 1850, C.1, çev. Cemal Karaağaçlı, İstanbul: Tercüman Yayınları.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
YAKUT, Esra (2014). Şeyhülislâmlık, Yenileşme Döneminde Devlet ve Din, 4. Baskı, İstanbul: Kitap Yayınları.
YURDAKUL, İlhami (2017). Osmanlı İlmiye Merkez Teşkilâtı’nda Reform (1826-1876), 2. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.