İKİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA TÜRKİYE’NİN SAVAŞ DIŞI KALMA POLİTİKALARI VE SONUÇLARI

1 Eylül 1939 günü Almanya’nın Polonya’ya saldırmasıyla İkinci Dünya Savaşı başladığında Türkiye’nin temel endişesi ulusal egemenliğine ve toprak bütünlüğüne zarar gelmeden bu badireyi en güvenli şekilde atlatabilmekti. Dünyayı kasıp kavuran bu altı yıllık savaş süresince, Türk başkenti yabancı istihbarat teşkilatlarının mücadele alanı haline geldi. Hitler Almanya'sı, Türkiye'yi kendi safına çekmek için her yolu denedi. Kasım 1940’da Nazi-Sovyet pazarlığının başarısız olması, savaşın bundan sonraki gelişimini önemli bir şekilde etkiledi. Türkiye bu nedenle savaş süresince bloklar arasındaki gelişmelere bağlı olarak karşılıklı saldırmazlık ve güvenlik taahhütleri içeren anlaşmalar imzalayarak sınırlarının güvenliğini garanti altına almaya çalışmıştır. İkinci Dünya Savaşı 7 Mayıs’ta Almanya, 2 Eylül 1945’te Japonya’nın kayıtsız koşulsuz teslim antlaşmalarını imzalamasıyla sona erdiğinde, Türkiye bütün dünyada etkilerini hissettiren büyük bir yıkımdan savaş dışı kalarak tek kurşun atmadan kurtulmuş oluyordu. Fakat bundan sonra Alman yenilgisi nedeniyle doğu Avrupa’daki dengenin SSCB lehine bozulması sonucu ortaya çıkan tehlike, şimdi başka bir biçimde Türkiye’nin tam karşısındaydı. Bu makalede, İkinci Dünya Savaşı süresince Türkiye’nin savaşa girme konusunda iki taraftan maruz kaldığı yoğun baskılar ve bu baskılara karşı gösterdiği direnç, takip ettiği dış politikalar çerçevesinde açıklanmaya çalışılacak, ayrıca bu politikaların savaşın seyrine etki eden yönleri ve Türkiye açısından sonuçları değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

İkinci Dünya Savaşı, , Türkiye, , Dış Politika, , İsmet İnönü

POLICIES TURKEY PURSUED TO STAY OUT OF THE WAR AND CONSEQUENCES IN WORLD WAR II

World War II began upon Germany’s incursion of Poland on 1 September 1939. When this war started, Turkey’s basic concern was to successfully manage this difficult situation without any threat to its national sovereignty and territorial integrity. Therefore during this tempestuous six-year war. the Turkish government have made great efforts to follow policies that would exclude her out of this war despite the intense pressure of the warring parties. The failure of the Nazi-Soviet bargain in November 1940 was one of the incidents that severely affected the pace of war. Turkey, likewise, being extremely concerned about both the German and Soviet intentions, took defensive measures against any invasive attempt to be directed at its territories under priority threat – Thrace and the eastern territories bordering the USSR: began procuring the needs of the army: and tried hard to avoid any agreement that would lure her directly into the waging war. To this end, she signed agreements and treaties of nonaggression and of security commitments depending on the developments between the blocks throughout the war, in order to secure its borders. When World War II ended upon conclusion of unconditional surrender agreements by Germany and Japan, Turkey saved herself from the destructive effects of the war by staying out of the war. However, as the balance of powers in Europe changed in favor of the USSR upon the defeat of Germany, Turkey faced an even greater danger evolving in a different manner. This article aims at redefining the intensive pressures the Axis and the Allied Powers exerted on Turkey for her entry into the war and the resistance Turkey displayed against these pressures, within the framework of Turkish foreign policy. Furthermore, the impacts of these policies on the course of war, and the consequences for Turkey will be assessed.

Keywords:

Second World War, Turkey, Foreign Policy, İsmet İnönü,

PDF

___

ALTUĞ, Yılmaz, “İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Yunanistan’a Verilen Adalar Meselesi”, Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1998. ARMAOĞLU, Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, Cilt I: 1914-1980, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1994.
ATAÖV, Türkkaya, Türk Dış Politikası (1939-1945), Ankara Üniversitesi SBF Yayınları, Ankara, 1965.
Atlas Tarih, “Beyoğlu’nda Casuslar Kol Geziyordu”, Doğan Yayıncılık, Sayı:27, Haziran/Temmuz 2014.
AYDEMİR, Şevket Süreyya, İkinci Adam: İsmet İnönü, Cilt:2, Yükselen Matbaası, İstanbul, 1967.
AYDIN, Mustafa, “1939-45’de İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye”, Türk Dış Politikası, Cilt:I (1919-1980), Editör:Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
Burhan Belge’nin Sesiyle İkinci Dünya Savaşı (Radyo Konferansları), Ankara, 1970.
ÇINAR, Burak, İkinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi ve Türkiye, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilişimler Enstitüsü, Ankara, 2007.
ERENDİL, Muzaffer, İkinci Dünya Harbi’nden Sonra Oluşan Silah Sistemlerinin Taktik ve Stratejiye Etkileri, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1944.
ERTEM, Barış, “Türkiye Üzerindeki Sovyet Talepleri ve Türk-Sovyet İlişkileri (1939-1947)” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi-The Journal of International Social Research, Volume 3 / 11 Spring 2010.
ESMER, Ahmet Şükrü-Oral SANDER, “1939-1945 Dönemi”, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1990), Armağan Yayınevi, Ankara, 1993.
Gizli Belgeler, Almanya Dışişleri Arşivinden Almanya’nın Türkiye Politikası, 1941-1943, çev. Muammer Sencer, May Yayınları, İstanbul, 1968.
KARAKAŞ, Nuri, “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’nin Krom Satışı ve Müttefik Politikaları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.XXV, S.2, Aralık 2010.
KARAKUŞ, Erdoğan, İngiliz Belgelerinde İkinci Dünya Savaşı Öncesi Türk-İngiliz İlişkileri 1938- 1939, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayını, Ankara, 2004.
KILIÇ, Sezen, Hitler'in Gizli Dosyalarında Türkiye, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2012.
KIRIMLI, Hakan, “Kırım Tatarları Kimdir?”, Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği, 19.12.2014/www.kirimdernegi.org.tr
..........................., Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2010.
KOÇAK, Cemil, Türk-Alman İlişkileri (1923-1939), İki Dünya Savaşı Arasındaki Dönemde Siyasal, Kültürel, Askeri ve Ekonomik İlişkiler, Ankara, 1991.
KÖSE, İsmail, "Yalta Ve Potsdam Konferansları: Sovyetler Birliği’nin Türk Boğazlarında Egemenlik Paylaşım Talepleri", Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C:10, S.19, 2015.
KUNERALP, Zeki, İkinci Dünya Harbinde Türk Dış Siyaseti, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1982.
NEILBERG, Michael S., Dünya Tarihinde Savaş, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2011.
ORTAYLI, İlber, Türkiye’nin Yakın Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010.
ÖZTOPRAK, İzzet, “İkinci Dünya Savaşı Döneminde Adana Görüşmelerinin Askeri Yönü”, Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1998.
SANDER, Oral, Siyasi Tarih, İmge Kitapevi, 27.Baskı, Ankara, 2001.
SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, I.Cilt (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.
ŞİMŞİR, Bilal, Türk Yahudileri II, Bilgi Yayınevi, Ankara, Kasım 2010.
TEKELİ, İlhan -Selim İLKİN, İkinci Dünya Savaşı Türkiye’si, Birinci Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
TURAN, Şerafettin, İsmet İnönü, Bilgi Yayınları, Ankara, 2003.
Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl: İkinci Dünya Savaşı Yılları, 1939-1945, Dışişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1973.
TÜZÜN, Süleyman, İkinci Dünya Savaşı'nda Türkiye'de Dış Türkler Tartışmaları (1939-1945), Fakülte Kitapevi, Isparta, 2005.
UÇAROL, Rifat, “İkinci Dünya Savaşı, Misak-ı Milli ve Türkiye’nin Savaşa Girmemek İçin Direnişi”, Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1998.