CUMHURİYET TÜRKİYESİ’NİN “FARKLI” İŞADAMI NURİ DEMİRAĞ’IN HAVACILIK SANAYİ VE KARADENİZ’DEN AKDENİZ'E BÜTÜNSEL KALKINMA PROJELERİ

Bir işadamı olarak Nuri Demirağ, hem Türk özel havacılık sanayinde gerçekleştirdikleri, hem de gerçekleştiremediği bütünsel kalkınmaya yönelik projeleriyle, döneminin işa- damlarından farklı bir profile sahiptir. Demirağ, Türk eko- nomik ve siyasi hayatında çeşitli ilklere imza atmıştır. Çok partili hayata geçiş sürecinde, ilk muhalefet partisini kura- rak siyasi alanda bir ilki gerçekleştirmiştir. Ancak ekono- mik alanda, ilk özel yerli demiryolu hattını döşemesi, Türk özel havacılık sanayiinde seri üretime yönelik ilk yerli uçakları ve yerli paraşütleri üretmesi çok daha dikkat çeki- ci olmuştur. Ayrıca 1930’larda devletin yapmaya başladığı kalkınma ve sanayi planlarından kendisi de yaptırmış, ama hükümetten destek görmediği için uygulamaya geçireme- miştir. Türkiye’nin 1920’ler ve 1930’lardaki iktisat politi- kaları göz önünde tutulursa, Demirağ döneminin diğer işa- damları gibi sermaye birikim sürecinden yararlanmıştır. Ancak belli bir noktadan sonra, havacılık sanayi gibi o dö- nem Türkiyesi için zorlu ve riskli bir alana yönelerek, dev- let koruması altında garanti ve kolay kârları tercih eden döneminin işadamlarından ayrılmıştır. Demirağ’ın bu giri- şiminin altında, sadece havacılık sanayin gelecek ve büyük kârlar vaat etmesi değil, bu sektörü ülkenin sanayileşme hamlesinde önemli bir unsur olarak görmesi de yatmakta- dır. Ancak onun havacılık sanayindeki girişimleri ve ülke- nin sanayileşmesi, bütünsel kalkınması yönündeki projele- ri devletçe desteklenmemiş, hatta engellenmiştir. Bunun nedeni de Demirağ’ın, dönemin yöneticilerinin özel sektö- re biçtikleri rolün ötesine geçmesi olmalıdır. Demirağ giri- şimlerinin engellenmesinin nedeni olarak, dönemin dev- letçi iktisat politikalarını görmüştür. Oysa onun yaptıkları ve yapmayı istedikleri, devletçi iktisat politikalarının a- maçlarına ters düşmemektedir. Onun engellenmesinin ne- deni, dönemin yöneticilerinin zihniyetinde aranmalıdır.

___

  • AFETİNAN (1972). Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı 1933, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • BAŞAR Ahmet Hamdi (1981). Atatürk’le Üç Ay ve 1930’dan Sonra Türkiye (2.Baskı). Ankara: Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları.
  • BORATAV Korkut (1983). “Türkiye’de Devletçilik”, Cumhuriyet Dönemi Tür- kiye Ansiklopedisi, 2: 412-418.
  • Cümhuriyet Halk Fırkası Programı (1931). Ankara: T.B.M.M. Matbaası. DELİORMAN Necmettin M. (1957). Nuri Demirağ’ın Hayat ve Mücadeleleri, İstanbul: Nu.D. Matbaası.
  • DEMİRAĞ Nuri (1949). C.H.P. Genel Başkanı İ. İnönü’ye Açık Mektup, (2. Bas- kı). İstanbul: İktisadi Yürüyüş Matbaası.
  • DEMİRAĞ Nuri (1950). C.H.P. Genel Başkanı İsmet İnönü’ye İkinci Açık Mek- tup, Yayınyeri Yok: Berksoy Matbaası.
  • DEMİRAĞ Nuri (1946). Milli Kalkınma Partisi Açılış Nutku, Yayınyeri Yok: Doğanlar Basımevi.
  • DEMİRAĞ Nuri (1938). Tayyare Atelyesi Dahili Talimatnamesi, İstanbul: Ülkü Basımevi.
  • DEMİRAĞ Nuri (1941). Tayyare İşleri, İstanbul: Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası.