General Musa Kunduhov’un Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Hayatı ve Faaliyetlerine İlişkin Bazı Olgular ve Düşünceler [Some Facts and Considerations Regarding General Musa Kundukhov’s Life and Activities in the Ottoman Empire]
General Musa Kunduhov (1818–1889) gerek Kafkasya’nın, gerekse Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Kuzey Kafkasya diasporasının 19. yüzyılın ikinci yarısındaki tarihinde iz bırakmış, fakat gayet çelişkili ve yeteri kadar anlaşılmamış simalardan biridir. Bu çalışmada, 1865 yılında yaklaşık 5 bin Çeçen, Oset ve Çerkes (Kabardey) ailesinin padişahın ülkesine göçünü düzenlerken hangi objektif veya sübjektif sebep ve hesaplara göre hareket ettiğini, yeni vatanında karşılaştığı gerçeklerin başlangıçtaki umut ve beklentilerine ne derecede uygun düştüğünü daha iyi kavrama çabasında bulunulmuştur. Musa Paşa’nın Osmanlı askeri-siyasi yapısı içerisinde elde ettiği konumun oldukça yüksek, mesleki alanındaki faaliyetlerinin ise esasen başarılı olduğu kuşku götürmemektedir. Buna karşılık, göçten sonra çok iddialı “Kafkas yönlü” (en geniş anlamıyla) ihtiraslarının bulunduğu istikametindeki son derece olası varsayımdan yola çıkılırsa, sonuçta ne Kuzey Kafkas göçmen topluluğu boyutunda genel kabul gören ve itibarı tartışma götürmeyen bir lider olabildiği, ne de Babıali’nin Kafkasya politikasının ve askeri stratejisinin oluşturulmasını hissedilir biçimde etkileyebildiği açıktır. Bununla birlikte Kunduhov’un bazı hareketlerinin ve girişimlerinin Osmanlı yönetiminin Anadolu’da yerleştirilen Kuzey Kafkasyalıların durumları konusunda bilgilendirilmesine ve sorunlarına daha ciddi olarak eğilmesine bir ölçüde hizmet ettiği anlaşılmaktadır.
Anahtar Kelimeler:
Musa Kunduhov, Kuzey Kafkasyalılar, Rusya İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu, göç, iskan, 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı
General Musa Kunduhov’un Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Hayatı ve Faaliyetlerine İlişkin Bazı Olgular ve Düşünceler [Some Facts and Considerations Regarding General Musa Kundukhov’s Life and Activities in the Ottoman Empire]
General Musa Kundukhov (1818–1889) is one of the noticeable, although the most controversial and insufficiently understood figures in the history of both the Caucasus and North Caucasian diaspora in the Ottoman Empire of the second half of the 19th century. In this paper an attempt is made to better comprehend the objective or subjective reasons and considerations, by which he was guided when organizing the resettlement of approximately 5 thousand Chechen, Ossetian and Circassian (Kabardian) families to the Sultan’s domains, and to assess to what degree the realities he encountered in his new homeland corresponded to his initial hopes and expactations. Undoubtedly, the status that Musa Paşa has achieved within the Ottoman military-political establishment was rather high, and his work in the professional sphere generally successful. Yet, – if we are to proceed from the highly probable assumption that after the emigration he cherished some far-reaching “Caucasian” (in the widest sense) ambitions – it is obvious that he finally failed to become an acknowledged and unquestionably authoritative leader on the scale of the North Caucasian immigrant community, as well as to exert any visible influence on the formation of the Porte’s Caucasian policy and military strategy. Nonetheless, some of Kundukhov’s activities and initiatives appear to be instrumental to a certain extent in informing the Ottoman administration about the condition of the North Caucasian refugees settled in Anatolia and in more seriously addressing their problems.
Keywords:
Musa Kundukhov, North Caucasians, Russian Empire, Ottoman Empire, migration, colonization, 1877–1878 Russo-Turkish War,
___
- A.MKT.MHM. No. 376/53.
- İ.DH. No. 38018, 38199, 61009, 61133-3.
- İ.MM. No. 1264, 1398, 1481, 1590.
- İ.MVL. No. 20103, 22848, 23885.
- İ.ŞD. No. 311.
- “Correspondence respecting the Condition of the Population in Asia Minor and Syria.” 1879. Turkey, 10.
- “Correspondence respecting the Condition of the Population in Asia Minor and Syria.” 1880. Turkey, 4.
- Dzagurov, Georgiy (der.). 1925. Pereseleniye gortsev v Turtsiyu. Materialı po istorii gorskih narodov. Rostov-na-Donu: Sevkavkniga.
- Kumıkov, Tugan (der.). 2001. Problemı Kavkazskoy voynı i vıseleniye çerkesov v predelı Osmanskoy imperii (20–70-e gg. XIX v.). Sbornik arhivnıh dokumentov. Nalçik: Elbrus.
- Palgrave, W. Gifford. 1984. “Report on the Provinces of Trebizond, Sivas, Kastemouni, and Part of Angora, January, 1868.” K. Bourne ve D.C. Watt (ed.). British Documents on Foreign Affairs. Bölüm 1. Dizi B. Cilt 6. Y.y.: University Publications of America.
- Şimşir, Bilal N. (der.). 1989. British Documents on Ottoman Armenians. Cilt 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Avagyan, Arsen. 2004. Osmanlı İmparatorluğu ve Kemalist Türkiye’nin Devlet-İktidar Sisteminde Çerkesler. İstanbul: Belge Yayınları.
- Aydemir, İzzet. 1988. Göç. Ankara.
- Berzeg, Nihat. 1996. Çerkes Sürgünü. Ankara: TAKAV Matbaacılık.
- Degoyev, Vladimir. 2003. “General Musa Kunduhov: istoriya odnoy illuzii.” Zvezda, 11, 151–162.
- Entsiklopediçeskiy slovar Brokgauza i Yefrona. 1902. Cilt 35. S. Petersburg: Semyonovskaya Tipolitografiya.
- Fadeyev, Rostislav. 2005. Kavkazskaya voyna. Moskova: Eksmo.
- Ganiç, Anastasiya. 2008. “Mej dvuh imperiy: voyennaya i administrativnaya karyera Musı Kunduhova (toçka zreniya).” Vostok, 4, 109–120.
- Gazi Ahmed Muhtar Paşa. 1996. Anılar. Cilt 2. İstanbul: Tarih Vakfı.
- Girard, R.P. 1902. “Le Yeldez Dagh: excursion de Sivas á Tokat.” Les missions catholiques, 34.
- Hanoğlu, Canan. 2006. Erzurum Merkez’de Cami Hazirelerinde Bulunan 19–20. Yy. Mezar Taşları. Atatürk Ün., yayınlanmamış yüksek lisans tezi.
- Kantemir, Alihan. 1978. “Bir Kaç Söz.” General Musa Kundukhov’un Anıları. Çev. Murat Yağan. İstanbul: Kafkas Kültür Dernekleri Yayını, 5–13.
- Kanukov, İnal. 1878. “Ot Aleksandropolya do Erzeruma.” Kavkaz, 275.
- Kunduhov, Mussa. 2013. Memuarı. Vladikafkas: İPP im. V. Gassiyeva.
- Kutlu, Tarık C. 1986. “Çerkes Musa Kundukhov Paşa (1818–1889).” Tarih ve Toplum, 36.
- Mehmed Arif. t.y. Başımıza Gelenler. Cilt 1. İstanbul: Tercüman.
- Saydam, Abdullah. 1997. Kırım ve Kafkasya Göçleri (1856–1876). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Srvandztyants, Garegin. 1885. Toros Ahpar: putevoditel po Armenii. Tiflis: Tipografiya Kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego na Kavkaze.
- Taylor, John G. 1868. “Journal of a Tour in Armenia, Kurdistan, and Upper Mesopotamia, with Notes of Researches in the Deyrsim Dagh, in 1866.” The Journal of the Royal Geographical Society of London, 38.
- Totoyev, Mihail. 1948. “K voprosu o pereselenii osetin v Turtsiyu (1859–1865)”, İzvestiya Severo-Osetinskogo nauçno-issledovatelskogo instituta, 13/1.
- Traho, Ramazan. 1993. “Circassians.” Central Asian Survey, 10/1–2.
- ISSN: 2149-9527
- Yayın Aralığı: Yıllık
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: Murat TOPÇU
Sayıdaki Diğer Makaleler