Ahmed Hamdi Akseki’nin Ahlak Felsefesinde Vicdan ve Ahlaki Müeyyide / Conscience and Moral Sanction in the Ethical Philosophy of Ahmed Hamdi Akseki / الضمير والرادع الأخلاقي في فلسفة الأخلاق لدى أحمد حمدي آقسكي

Vicdanın mahiyetinin ne olduğu, kaynağının insani mi yoksa ilahi mi olduğu, insanı yanıltıp yanıltmayacağı, ahlakın olduğu kadar din ve felsefenin de tartışma konuları arasındadır. Ahmed Hamdi Akseki’ye göre ahlak ilmi, insanın, mutluluğun gerçek mahiyetini öğrendiği bir vazife ilmidir. Bu ilim, insanın iyi ve kötü, erdem ve erdemsizlik gibi eylem ve davranışlarını ele almaktadır. Dolayısıyla vicdan ile ahlaki davranış arasında zorunlu bir ilişki vardır. Ona göre vicdanın verdiği hükümler ve sorumlulukları konusunda doğru bir değerlendirme yapabilmek için her şeyden önce şu soruların cevabını bulmak gerekmektedir: Vicdan nedir?, Vicdanın kaynağı nedir?, Vicdan, her insanda, her zaman ve her yerde aynı mıdır?, Aynı değilse bunun sebebi nedir?Vicdanın birçok anlamı olmasına rağmen burada konu edinilen ahlaki vicdandır, yani iyi ile kötüyü birbirinden ayırma yetisidir. Vicdan, hem kanunu idrak eder hem de uygular. Vicdanın kanunu idrak hususunda hata yapmadığı kabul edilse de uygulama konusunda bazı sebeplerin etkisiyle hata yapabildiği bilinmektedir. Onun etkili ve hâkim olabilmesi için mukaddes bir kaynağa da dayanması gerekir. Aksi takdirde vicdan, tek başına kendisini etkileyen safsataların, kişisel ihtirasların, bencilliğin üstesinden gelemez.Vicdanın vereceği hüküm herkes hakkında bir olmayacağı gibi yalnız bu hüküm üzerine kurulacak bir ahlak sistemi de, doğal olarak, eylem ve davranışlarımızın düzenleyicisi olamayacaktır. Akseki, ahlak için en kuvvetli müeyyidenin, Allah korkusu ve ahiret düşüncesi olduğunu ifade eder. Bu inanç bulunmadığı takdirde ne vicdan ne tabiat ne de kamuoyu baskısı yaptığımız işlerin iyi olmasında etkili bir unsur olamazlar. Bu çalışmada Akseki’nin ahlak düşüncesinde vicdanın ne olduğu, kaynağı, onu etkileyen unsurları ve ayrıca ahlaki müeyyidelerin insanın ahlaki davranmasına olan etkileri üzerinde durmayı amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler:

Ahmed Hamdi Akseki, Ahlak, Vicdan, Vicdanın Mahiyeti, Müeyyide

Conscience and Moral Sanction in the Ethical Philosophy of Ahmed Hamdi Akseki

What is the nature of the conscience, whether the source is human or divine, whether the person will be wrong, morality, as well as religion, philosophy, psychology, and sociology are among the topics of discussion.

Keywords:

Ahmed Hamdi Akseki, morality, conscience, the nature of conscience, sanction,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel (Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel b. eş-Şeybâni el-Mervezî), el-Müsned, Neşr. Şuayb el-Arnaût v.dğr., Beyrut, 1995.
Akseki, Ahmet Hamdi. Ahlak Dersleri. Ankara: DİB Yayınları, 2016.
Akseki, Ahmet Hamdi. İslam Dini; İtikat, İbadet ve Ahlak. Ankara: DİB Yayınları, 1977.
Akseki, Ahmet Hamdi. İslam Fıtri Tabii ve Umumi Bir Dindir. İstanbul: Sebil Yayınları, 2004.
Aydın, İbrahim Hakkı-Bekiryazıcı, Eyüp. İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi. İstanbul: Yenda Yayınevi, 2011.
Bertrand, Alexis. Ahlâk Felsefesi. Trc. Salih Zeki, Sad. Hayrani Altıntaş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2001.
Bilgiz, Musa. Kur’an Açısından Vicdan ve Değeri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2007.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Yüksek İslam Ahlakı. İstanbul: Timaş Yayınları, 2007.
Buhari, Muhammed bin İsmail. Sahihu’l-Buhari. Şam: Daru`l-İbn'l-Kesir, 1990.
Çağrıcı, Mustafa. Anahatlarıyla İslam Ahlakı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1985.
Çelik, Şengül. “Batı Felsefesi Tarihinde Genel Hatlarıyla Vicdan”. İslam Düşüncesinde Vicdan Kavramı. Ed. Yunus Cengiz, Selime Çınar. Ankara: Nobel Yayınları, 2018.
Çilingir, Lokman. Ahlak Felsefesine Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2003.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman b. el-Fazl. Süneni’d Dârimî. Beyrut: Darü`l-Kütübi`l-İlmiyye, 2012.
Demir, Osman. “Vicdan”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 43 (2013): 100-102.
Durak, Nejdet. “Ahmet Hamdi Akseki’nin Ahlâk Felsefesinde Erdem-Mutluluk İlişkisi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 33 (2014/2): 87-114.
Erdem, Hüsameddin. Ahlak Felsefesi. 2. Baskı. Konya: Hü-Er Yayınları, 2002.
Ersoy, Mehmed Akif. Safahat. Haz. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
Fazla, Zeynep. Kant Etiğinin Çağdaş İslam Ahlakı Üzerindeki Etkisi: Ahmet Hamdi Akseki Örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2010.
Fonsegrivre, Georges. İlmü’n-Nefs Tercümesi. Trc. Babanzade Ahmed Naim. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.
Gafarov, Anar. “Vicdan Kavramının Nasıruddin Tusi’nin Ahlak Düşüncesindeki Temelleri”. İslam Düşüncesinde Vicdan Kavramı. Ed. Yunus Cengiz- Selime Çınar. Ankara: Nobel Yayınları, 2018.
Güler, İlhami. “Vicdanın Kendini Kandırma Halleri Olarak Vicdansızlık”. Eskiyeni. 19 (2010): 101-108.
Kant, Immanuel. Etik Üzerine Dersler I. Trc. Oğuz Özügül. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1990.
Kant, Immanuel. Saf Aklın Sınırları Dâhilinde Din. Trc. Suat B. Çağlan. Konya: Literatürk Yayınları, 2012.
Karaman, Fikret v.dğr. Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları, 2006.
Karaman, Hüseyin. “Ahmet Hamdi Akseki ve Ömer Nasuhi Bilmen’e Göre Ahlakın Temellendirilmesi Problemi”. EKEV Akademi Dergisi. 10 /28 (2006): 81-98.
Koç, Zeynep Hümeyra. Vicdanın Ahlaki ve Teolojik Temelleri. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2015.
Müslim bin Haccâc bin Müslim el-Kuşeyrî en-Nişâbûrî, Sahihu’l-Müslim. Kahire: Daru’l Hadis, 1996.
Özbek, Abdullah. “Ahmet Hamdi Akseki ve Ahlak”. Son Dönem Osmanlı Ahlak Terbiyecileri ve Ahlak Terbiyesi. İstanbul: Ensar Neşriyat. (2015), 299-326.
Pazarlı, Osman. İslam’da Ahlak. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1972.
Platon, Euthyphron. Trc. Furkan Akderin. İstanbul: Say yayınları, 2011.
Polat, Mahide. Nasreddin Tusi ve Ahmet Hamdi Akseki’nin Ahlak Anlayışlarının Karşılaştırılması (Ahlakı Nasıri ve Ahlak Dersleri Adlı Eserler Işığında). Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2016.
Poyraz, Hakan. “İnsanın Kendini Gerçekleştirmesi Olarak Ahlak”. Ed. Ömer Türker. Ahlakın Temeli. Ankara: Nobel Yayıncılık. (2016): 55-66.
Russell, Bertrand. Neden Hıristiyan Değilim? Trc. Emre Özkan. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, Tarihsiz.
Saltuklu, Zübeyir. Vicdan (Ahlak-Din-Siyaset-Hukuk İlişkisi). Erzurum: Fenomen Yayıncılık, 2014.
Şeref, Abdurrahman. Ahlak İlmi. Sad. M. Uyanık-A. Akyol. Ankara: Elis Yayınları, 2012.
Topaloğlu, Fatih. “Ahlakın Temeli Üzerine Bir Tartışma: Ahmet Hamdi Akseki-Immanuel Kant”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 40 (2013): 349-364.
Topçu, Nurettin. Ahlâk. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
Türk Dil Kurumu. “Vicdan” maddesi. Erişim: 15 Aralık 2018. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5c177a9158e560.07636980.
Türker, Ömer. “Hanefi Usul Geleneğinde Vicdaniyyat Kavramı: Ahlaki Bilincin Nesnel Doğası”. İslam Düşüncesinde Vicdan Kavramı. Ed. Yunus Cengiz-Selime Çınar. Ankara: Nobel Yayınları, 2018.
Yalın, Salih. “Ahmet Hamdi Akseki’de Ahlaki Sorumluluk”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 38 (2015/1): 209-225.