Mustafa AYKAÇ

Tahâvî Bağlamında İki Farklı Hanefîlik Okuması (Ekmelüddîn El-Bâbertî Ve İbn Ebi’l-İzz Örneği)

Hem Müslümanın günlük hayatında karşılaşabileceği sorunlara makul ve pratik fıkhî çözümler getirmesi, hem de kucaklayıcı itikâdî görüşleri ile Ebû Hanîfe (ö.150/M.767), sadece mevâlinin değil tüm Müslümanlar katında önemli bir âlim olmuştur. Onun görüşlerinin Mısır bölgesinde takipçisi ve belirgin ilk temsilcisi İmam Tahâvî’dir (ö.321/M.933). Bu çalışmada İmam Tahavî üzerinden Mısır’daki Hanefîlik algısının izlerini bulmayı hedeflemekteyiz. Bu hedef doğrultusunda çalışmamız, Ekmelüddîn el-Bâbertî (ö.786/M.1384) ile İbn Ebi’l-İzz’in (ö.792/M.1390) İmam Tahavî’nin el-Akîdetü’t-Tahâviyye veya Beyanü Akîdeti Ehli’s-Sünne ve’l-Cemaa isimli eseri üzerine yazdığı şerhlerde ortaya koyulan Hanefîlik algısı üzerinden şekillenecektir. Ancak çalışmamızın makale sınırlarını aşmaması için, söz konusu âlimlerin iman görüşleri etrafında bir soruşturma yapılacaktır. Bu hedef doğrultusunda Ekmelüddîn el-Bâbertî ve İbn Ebi’l-İzz’in şerhlerine yansıttığı gelenek tespit edilecek ve Hanefîliğe dair farklı sunumlarının sebebi araştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Tahâvî, el-Akîdetü’t-Tahâviyye, Bâbertî, İbn Ebi’l-İzz, Hanefîlik

Two Different Reading Of Hanafiyya İn The Context Of Tahâvî (Akmaluddin al-Bâbarti and Ibn Abi’l-Izz Examplification)

Bringing reasonable and practical Solutions to problems that a muslim may face in his daily life and viewing inclusive theologycal views, Abu Hanifa (d.150/767) has been an important scholar for ali Muslims not just for Mavali. Imam Tahâvî (d.321/933) has been the first and most representative follower in the region of Egypt. In this study, we aim to trace the perception of Hanafism in Egypt through imam Tahâvî’s views. In accordance with this target, our work will be based on the perception of Hanafism that was laid by Akmaluddin al-Bâbarti (d.786/1384) and Ibn Abi’l-!zz (d.792/1390) in their books that comments on at-Tahavi’s book named as al-Akidatu't-Tahaviyya or Bayanu Akidati Ehli’s-Sunne va'l-Camaa. However, for our study not to exceed the limits of an article, an investigation will be conducted around the opinions about iman (faith) of the aforementioned scholars. Thus, the traditions thatAkmaluddin al-Bâbarti and Ibn Abi'1-lzz reflect in their comments, will be identified and the reasons for their presences about Hanafism will be investigated.

Keywords:

Tahâvî, al-Akidatu't-Tahaviyya, Bâbarti, Ibn Abi'1-lzz, Hanafiyya,

PDF

___

Abdulcabbar, el-Kadî Ebu’l-Hasan el-Hemedânî el-Esedebâdî (415/1025), Şerhu’l-usûli’l-hamse, Trc. İlyas Çelebi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned, Kahire: Müessesetü Kurtuba, ts.
...................., Usûlü’s-Sünne, Baskı yy, ts.
Aydınlı, Osman. Akılcı Din Söylemi, Farklı Yönleriyle Mu’tezile Ekolü, Ankara: Hititkitap Yayınları, 2010.
Aytekin, Arif. “Bâbertî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 4: 377-378 Ankara: TDV Yayınları, 1991.
Bâbertî, Ekmeluddîn Muhammed b. Muhammed el-. (786/1384), Serhu Akîdeti ehli’s-sünne ve’lcemâa. Thk. Arif Aytekin, Kuveyt: Vakıflar ve İslâmî İşler Bakanlığı Yayınları, 1989.
...................., Şerhu’l-akîdeti’t-tahâviyye. Thk. Abdusselâm b. Abdilhâdî Şennâr, Beyrut: Dâru’l-Beyrûtî, 2009/1430.
Bâkıllânî, Kâdî Ebu Bekir b. et-Tayyib el-Basrî el-. (403/1013), el-İnsâfu fîmâ yecibu i’tikâduhu velâ yecûzu’l-cehlu bihi. Thk. Muhammed Zâhid b. el-Hasan el-Kevserî, Mektebetü’l-Ezheriyye Li’t-Türâs, 2000.
Bedir, Murteza - Koca, Ferhat. “Ebu’l-Usr Pezdevî,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 34: 264-266, Ankara: TDV Yayınları, 2007.
Berbehârî, Ebû Muhammed Hasan b. Ali el-. Şerhu’s-sünne. Thk: Salih b. Fûzân, Kahire: Mektebetü el-Hâdî el-Muhammedî, 2008.
Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebu Abdullah el-Cu’fî el-. Sahîhu’l-Buhârî. Thk. Mustafa Edip, Beyrut: 1987.
Cebrîn, Abdullah b. Abdurrahman el-. Şerhu Usûli’s-Sünne. Riyad: 1420.
Cüveynî, Ebul-Meâlî Abdulmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-. Kitâbu’l-İrşâd ilâ Kavâtıi’l-Edille fî Usûli’l- İ’tikâd. Thk. Thk. Esad Temîm. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’l-Sekafiyye, 1985.
Çubukçu, Asri. “Ekmelüddîn Bâbertî, Hayatı ve Eserleri”. Ekmelüddîn Bâbertî’yi Keşif Yolunda I. Ekmelüddîn Babertî Sempozyumu Bildirileri, (Erzurum, 28-30 Mayıs 2010). Ed. Selçuk Coşkun. Erzurum: Bayburt Üniversitesi Yayınları, 2014.
Ebû Davûd es-Sicistânî. es-Sünen. Beyrut: Dâru Kütübi’l-Arabî, ts.
Ebû Hanife, Nu’man b. Sâbit. el-Fıkhu’l-ekber, (İmam-ı A’zamın Beş Eseri) Trc. Mustafa Öz, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2016), Arapça kısmı.
...................., el-Âlim ve’l-müteallim, (İmam-ı A’zamın Beş Eseri) Trc. Mustafa Öz, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2016), Arapça kısmı.
Ebu Muhammed, Abdülhak İşbilî. el-Ahkâmu’ş-şeriyyeti’l-kübrâ. Thk. Ebu Abdullah Hüseyin b. Akâşe, Riyâd, 2001.
Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail el-. Kitâbu’l-Lum’a fî’r-reddi alâ ehli’z-zeyği ve’l-bid’a. Thk. Hamûde Ğarâbe, Kahire: Mektebetü’l-Hânicî, 2010.
...................., Makâlâtu’l-islâmiyyîn ve ihtilâfu’l-musallîn, Tah: Helmut Ritter, 3. Baskı, Wiesbaden: 1400/1980
Hallâl, Ebu Bekr Ahmed b. Muhammed b. Harun b. Yezîd el-. es-Sünne. Thk. Atiyye ez-Zehrânî, Riyad: Dâru’-Râye, 1989.
İbn Ebi’l-İz, Sadruddin Ali b. Ali b. Muhammed ed-Dımeşkî el-Hanefî. Şerhu’l-akîdeti’t-tahâviyye, Tah: Ebû Abdillah Mustafa İbnu’l-Adeviyye, Baskı yy, 2002/1423.
İbn Hibbân, Muhammed Ebû Hâtim et-Temîmî el-Büstî. Sahîhu İbn Hibbân, Beyrût, 1993.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünen. Thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî, Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
İbn Mende, Ebu’l-Kasım Abdurrahmân b. Muhammed b. İshâk el-Abdî el-İsfahânî. Kitâbu’l-İman. Thk. Ali b. Muhammed b. Nâsır el-Fakîhî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
İBN TEYMİYYE Ebu’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Kitâbu’l-Îman, Baskı yy, Dâru İbn Haldun, trs.
...................., Kitâbu’l-Îmânu’l-Evsat, (Mecmu’u Fetâvâ içinde, 7. Ciltte). Thk. Âmir el-Cezzâr, Enver Elbâz, Dâru’l-Vefâ, Bask yy, 2005.
İltaş, Davut, “Tahâvî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 39: 385-388. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
İnanır, Ahmet, “Ekmelüddin el-Bâbertî’nin en-nüketü’z zarîfetü fî Tercîhi’l-mezhebi Ebi Hanîfe” Adlı Risalesinin Tahkik ve Tercümesi”. Ekmelüddîn Bâbertî’yi Keşif Yolunda I. Ekmelüddîn Babertî Sempozyumu Bildirileri, (Erzurum, 28-30 Mayıs 2010). Ed. Selçuk Coşkun. 303-346, Erzurum: Bayburt Üniversitesi Yayınları, 2014.
...................., “İbn Ebi’l-İzz’in “İttibâ’” Adlı Risalesi Bağlamında Ebu Hanîfe ve Hanefî Mezhebi Örneğinde Taklide Dair Görüşleri”, Gaziosman Paşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Haziran 2013): 225-260.
Kahraman, Abdullah. “Ekmelüddîn el-Bâbertî’nın Fıkıh Usûlündeki Yeri ve Usûle Dair İki Eseri: et-Takrîr ve er-Rüdûd ve’n-Nükûd”. Ekmelüddîn Bâbertî’yi Keşif Yolunda I. Ekmelüddîn Babertî Sempozyumu Bildirileri, (Erzurum, 28-30 Mayıs 2010). Ed. Selçuk Coşkun. 239-254, Erzurum: Bayburt Üniversitesi Yayınları, 2014.
Kevserî, Muhammed Zâhid el-. Fıkhu ehli’l-lrak ve hadîsuhum. Thk. Ebu Gudde, Beyrut: 1970. Kopraman, Kazım Yaşar. “Baybars I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 5: 221-223. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Karadut, Ahmet. “Ebû Ca’fer et-Tahâvî Hayatı ve Eserleri”. Diyanet Dergisi 19/2, (Ankara: 1983): 53-64.
Mâturîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Muhammed el-. Kitâbu’t-tevhîd. Thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Ârûçî, Beyrut: Dâru Sâdır, 2010.
...................., Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne, Tah: Mecdî Bâsellûm, 7. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed en-. Tabsıratu’l-edille fî usûli’d-dîn, Thk. Muhammed el-Enver Hâmid Îsâ, Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2011.
...................., Kitâbu’t-temhîd fî usuli’d-dîn. Thk. Muhammed Abdurrahman eş-Şâğûl, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2006.
...................., Bahru’l-kelâm, Tah: Veliyyuddin Muhammed Salih Ferfur, Şam: Mektebetü Dâru’l- Ferfur, 2000.
Nesefî, Ebu’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en-. el-İ’timâd fi’l-i’tikâd. Thk. Abdullah İsmail, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2014.
Öztürk, Yunus. “Semerkand’dan Kahire’ye Hanefî Kültürün İzleri”. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 27/ 3 (2016): 404-413.
Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed Sadrü’l-İslâm Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm el-. Usûlu’d-dîn. Tah: Ahmed Hicâzî es-Sigâ. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2003.
Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin et-Taberistânî er-. Muhassalu efkarı’l-mütekaddimîn ve’l-mute’ahhirîn mine’l-ulema ve’l-hukema ve’l-mütekellimîn, Thk. Tâhâ Abbdurraîf Sa’d, Kahire: Mektebetü’l-Külliyâtil-Ezher, ts.
Sâbûnî, Ebû Osman İsmail b. Abdurrahman es-. Akîdetü’s-selef ve ashâbi,’l-hadîs. Thk. Nâsır b. Abdurrahman el-Cedî’, Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1998.
Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûreddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr es-. Kitâbu’l-bidâye mine’lkifâye fî usûli’d-dîn, Tah: Fethullah Huleyf, İskenderiyye: Dâru’l-Ma’rife, 1969.
...................., el-Kifâye fi’l-hidâye, Thk. Muhammed Ârûçî, İstanbul: Dâru İbn Hazm – İSAM, 2014.
Saffâr, el-Buhârî Ebû İshak İbrâhîm b. İsmâîl b. Ahmed ez-Zâhid el-Ensârî es-. Telhîsu’l-edille li kavâidi’d-tevhîd, Thk. Abdullah Muhammed Abdullah İsmail, Kahire: el-Mektebetü’l- Ezheriyye li’t-Türâs, 2011.
Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm es-. Tefsîru’s-Semerkandî –
Bahru’l-ulûm-. Thk. Ali Muhammed Muavvaz ve diğerleri, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Şennâr, Abdusselâm b. Abdilhâdî eş-. Beyrut: Dâru’l-Beyrûtî, 1430/2009.
Tahâvî, Ebû Ca’fer el-Hanefî et-. el-Akîdetü’t-tahâviyye -Beyânu akîdeti ehli’s-sünneti ve’l-cemaa-, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1416/1995.
Taşköprîzade, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-saâde ve misbâhu’s-siyâde fi mevzûâti’l-ulûm, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
Timür, İhsan. et-Tahâvî’nin Akîde Şerhlerinde İtikadi Farklılaşmalar, Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2016.
Türcan, Galip, “el-Bâbertî’nin Kelâm’a Bakışı -Ebû Hanîfe’nin etkisi Bağlamında Bir Değerlendirme-“. Ekmelüddîn Bâbertî’yi Keşif Yolunda I. Ekmelüddîn Babertî Sempozyumu Bildirileri, (Erzurum, 28-30 Mayıs 2010). Ed. Selçuk Coşkun. 359-373. Erzurum: Bayburt Üniversitesi Yayınları, 2014.