Osmanlıda Kimsesiz ve Yoksul Çocuklara Anne Şefkati: Irzahane

19. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti, modernleşmenin de etkisiyle sosyal hayatın birçok alanında etkisini artırmıştır. II. Abdülhamid döneminin siyasi söyleminde, fakir ve muhtaç halkın özellikle çocukların korunması hep var olmuştur. Padişah’ın kuruluşuna vesile olduğu sosyal yardım kurumları bu dönemde yaşayan yoksullar için hayata daha sıkı tutunma ya da hayatta kalma anlamında bir şans oluşturmuştur. Bu kurumlardan bir tanesi de Darülaceze içerisinde kimsesiz, yoksul ve yetim çocukların kabul edildiği ırzahanedir.Irzahaneden bahsetmek aynı zamanda dönemin kimsesiz ve yoksul çocuklarının profilini de ortaya koymak anlamına gelir. Öte yandan devletin bu çocuklara yaklaşımı ve bakış açısı ele alındığında çocuk bakımını, modernleşmenin ve sosyalleşmenin neresine koyduğunu da kanıtlayacaktır. Bu anlamda çalışmada; ırzahanenin işleyişinin ne şekilde olduğu, hangi çocukların bu kuruma alındığı, çocuk bakımının ve beslenmesinin incelikleri, çocuk nüfusunun sayısal verilerle değerlendirilmesi ve çocuklara yaklaşımın hassasiyetleri dönemin genel şartları da göz önüne alınarak açıklanmaya çalışılmıştır. Nitekim bu çalışma ile yukarıda bahsedilen bakış açısı ve tarihsel sürece uygun olarak Osmanlıda çocukluğun modern inşası bağlamında ırzahanenin kuruluş serüveni ve buradaki düzen anlatılmıştır. Çalışmada ırzahane konusu arşiv belgeleri temel alınarak, gazete, dergi ve resmi yayınlar ışığında hazırlanmıştır.

Irzahane: Motherly Affection for Orphaned and Poor Children in The Ottoman Empire

Throughout the 19th century, the Ottoman Empire increased its influence in many areas ofsocial life with the effect of modernisation, among others. The protection of the poor andneedy people, especially children, was always a part of the political discourse of the era ofAbdul Hamid II. The social welfare institutions that were established thanks to the Sultancreated an opportunity for the poor living in this era to hold on to life more effectively or, at least, survive. Irzahane, which were a part of Darülacezes and admitted orphaned andpoor children, were one of those institutions. An analysis of ırzahane also means revealing the profile of the orphaned and poor childrenof the time. Discussing the State's approach to, and perspective on, these children will alsoshow how the State positioned childcare in terms of modernisation and socialisation. Inthis context and in consideration of the general conditions of the era, the present study triedto explain the functioning of ırzahanes, the conditions of admittance to this institution, thesubtleties of childcare and nutrition, the demographics of child population and thesensitivity in the approach to children. In the context of the construction of modernchildhood in the Ottoman Empire, the study described the story of the establishment ofırzahanes and their order in accordance with the above-mentioned perspective andhistorical process. The topic of ırzahane drew upon archival documents, includingnewspapers, magazines and official publications.

PDF

___

Arşivler
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA),
Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT.), 727/40; 1022/26.
Umûr-ı Mahalliyye-i Vilayât Müdürlüğü (DH.UMVM.), 113/27; 156/102; 165/5; 165/38; 149/46; 166/70; 113/58; 119/23; 114/44; 113/71; 119/19.
Zaptiye Nezareti Evrakı (ZB.), 329/106.
Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.), 220/85.
Gazete ve Dergiler
Akşam Gazetesi
Servet-i Fünûn Dergisi
İstanbul Şehremaneti Mecmuası
Şehremaneti Mecmuası
Resmî Yayınlar
Darülaceze Talimatnamesi, Ahmed İhsan ve Şürekası Matbaacılık Osmanlı Şirketi, İstanbul 1329.
Telif ve Tetkik Eserler
Ali Suat, “Darülaceze ve Dilenciler Hakkında”, Şehremaneti Mecmuası, Temmuz-Ağustos 1930, Yıl 6, S. 71-72.
ARAZ, Yahya, 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıl Başlarına Osmanlı Toplumunda Çocuk Olmak, Kitap Yayınevi, İstanbul 2013.
AYDIN, Mehmet Âkif, “Evlât Edinme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul 1995, s. 527-529. Besim Ömer, Darülaceze Irzahanesi, Ahmed İhsan ve Şürekası Matbaası, İstanbul 1319. Ehâsin-i Müessesât-ı Hayriye-i Hazret-i Hilâfet-penahîden Darülaceze, Mihran Matbaası, İstanbul 1324.
GÜNDÜZ, Ahmet, “Osmanlı’da Kimsesiz Çocukların Himaye ve Korunması: Antakya Örneği (1860-1900)”, Geçmişten Günümüze Şehir ve Çocuk II, Ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2016, s. 789-796. İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 30 Teşrinîsânî 1341/30 Kasım 1925, C. 2, S.16, s. 108-110.
KÖSE, Saffet, “Lakit”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, Ankara 2003, s. 68-69.
MÜEZZİNOĞLU, Ersin, “I. Dünya Savaşı Esnasında Yetim ve Öksüz Çocukların Himayesi ve Eğitimi: Darüleytamlar”, History Studies, 4/1, 2012, s. 399-417.
NUHOĞLU, Hidayet Y., “Dârülaceze”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul 1993, s. 512-514.
ONUR, Bekir, Türkiye’de Çocukluğun Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara 2005.
ÖZBEK, Nadir, “II. Abdülhamid ve Kimsesiz Çocuklar”, Tarih ve Toplum, S. 182, Şubat 1999, s. 75-84.
ÖZBEK, Nadir, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet-Siyaset, İktidar ve Meşruiyet 1876- 1914, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
ÖZKAYA, Nevzad, Ehâsin-i Müessesât-ı Hayariyye-i Hilafetpenâhî’den Dârülaceze-Sultan II. Abdülhamid Han’ın Yaptırdığı Hayır Kurumlarından Darülaceze, Sadeleştiren: Mehmet Kanar, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Dârülaceze Yayınları, İstanbul 2014.
ÖZTAN, Güven Gürkan, Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2013.
SAĞLAM TEKİR, Hürü, “Osmanlı Devleti ve Kültür Coğrafyasında Sütannelik”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 24, 2019, s. 843-864.
ŞAFAK, Nurdan, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kimsesiz Çocuk Olmak ve Islahhaneler (1863- 1903)”, Osmanlı Dünyasında Çocuk Olmak, İstanbul 2012, s. 131-163.
TEKİR, Süleyman, “Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Rus İşgal Bölgelerinden Yapılan Göçler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 16/32, 2016 Bahar, s.43-64.
TOKSÖZ, Hatice, “Osmanlı Klasik Dönem Ahlak Eserlerinde Çocuk eğitimi”, Osmanlı Dünyasında Çocuk Olmak, Değerler eğitimi Merkezi Yayınları, İstanbul 2012, s. 55-95. ÜNLÜ, Mucize, “II. Abdülhamid Döneminde Balkanlarda Fakir ve Kimsesiz Çocuklar”, Geçmişten Günümüze Şehir ve Çocuk II, Ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2016, s. 809-818.
YILDIRIM, Nuran, “Darülaceze’de Çocuk Bakımı ve Eğitimi-Lakita Dairesi ve Yetimhane, İmalathaneler, İlkokul”, Toplumsal Tarih, 264, Aralık 2015, s. 26-35. __________, İstanbul Darülaceze Müessesesi Tarihi, Darülaceze Vakfı Yayınları, İstanbul 1996. ___________, Nuran, Türkiye’nin İlk Kadın Doktoru Safiye Ali, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
YILMAZ Demirci, Tuba, “Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye Modernleşmesinde Annelik Kurguları”, Cogito-Annelik, 81, Yaz 2015, s. 66-90