Cumhuriyetin İlk Yıllarında Toplumla Bütünleşme Projesi Olarak Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti

1930'lu yıllar gerek 1929 yılında patlak veren küresel ekonomik kriz, gerekse de Türk devrimi eksenindeyürütülen modernleşme programlarının toplumsal yansımaları sebebi ile yeni kurulan Türkiye Cumhuriyetiaçısından iktisadi ve siyasi alanlarda bir arayış dönemi olmuştur. Bu dönemin en önemli özelliklerindenbiri, üretim ilişkilerinin devletçi iktisat politikası benimsenerek yeniden düzenlenmesidir. Milli İktisat veTasarruf Cemiyeti, bu dönüşüm sürecinde devlet politikaları paralelinde halkın yönlendirilmesi göreviniüstlenen önemli bir kurum olarak bu çalışmanın konusunu oluşturur. Cemiyetin öncelikli görevi, küreselkriz sebebi ile iktisadi alanda yaşanan daralmaya karşılık olarak ithalat dengesinin sağlanması ve sermayebirikimi elde edilebilmesi bakımından halkın tüketim alışkanlıklarını değiştirerek tutumlu bir yaşambiçiminin ve yerli ürün kullanma alışkanlığının topluma yayılması olmuştur. Bu görevinin yanı sıra, cemiyetTürk devrim ilkeleri ile şekillenen devletin egemen ideolojisinin, devam etmekte olan ulus inşa sürecinin birparçası olarak toplumda kök salması için faaliyet göstermiştir. Bu çalışmada, 1930'lu yılların devletçilikpolitikalarının en yoğun uygulandığı dönemde Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Louis Althussertarafından ortaya konulan devletin ideolojik aygıtları kavramlaştırması çerçevesinde ele alınarak,Cemiyetin devletin vermiş olduğu bu misyonu nasıl ve ne şekilde gerçekleştirdiği incelenmiştir.

National Economy and Savings Society: An Integration Project of the State with the Public in the Early Years of the Turkish Republic

The 1930s were a period of pursuit in economic and political fields for the newly established Turkish Republic due to both global economic crisis that broke out in 1929 and social reflections of the modernization programs carried out in the axis of Turkish Revolution. One of the most important features of this period is the reorganization of the production ties with the adoption of statist economic policy. The National Economy and Savings Society constitutes the subject of this study as an important institution that undertakes the task of directing people of the Republic in the direction of state policies during this transformation process. The prior task of the Association was to spread the habit of having an economical way of life and preferring national goods by changing the consumption habits of the people in order to achieve a balance of imports and capital accumulation against the economic recession stemming from the global crisis. In addition to this task, the institution was active in order to be sure that, as a part of the ongoing nation-building process of the state, the sovereign ideology seep into the people of the Republic. In this study, how and in what way the National Economy and Savings Society fulfilled the duty given by the state through considering in the axis of the conceptualization of ideological apparatus of the state developed by Louis Althusser in a period when the state policies of the 1930s were applied most intensively was examined.

PDF

___

AHMAD, Feroz, The Making of Modern Turkey, Routledge Publications, New York 2003.
AHMAD, Feroz, The Quest for Identity, Oneworld Publications, Oxford 2003.
AHMAD, Feroz, İttihatçılıktan Kemalizme, Kaynak Yayınları, İstanbul 1996.
AHMAD, Feroz, The Turkish Experiment in Democracy 1950-1975, C. Hurst&Company, London 1977.
ALTHUSSER, Louis, İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, Çev.: Alp Tümertekin, İletişim Yayınları, İstanbul 2000.
Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri (1919-1938), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2006.
ATAY, Falih Rıfkı, "İktisat Programı", İktisat ve Tasarruf, C. 3, S. 3, Şubat 1934, s. 6.
AVCIOĞLU, Doğan, Türkiye'nin Düzeni: Dün Bügün Yarın-1, Tekin Yayınevi, İstanbul 1976.
BORATAV, Korkut, 100 Soruda Türkiye'de Devletçilik, Gerçek Yayınları, İstanbul 1974.
BORATAV, Korkut, Türkiye'de Devletçilik, İmge Kitabevi Yayınları, İstanbul 2005.
DUMAN, Doğan, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, (Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 1990.
ERTAN, Temuçin Faik, Kadrocular ve Kadro Hareketi, T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara 1994.
FAİK, Sabiha, "Milli İktisat ve Kadınlarımız", İktisat ve Tasarruf, C.1, S.6, Mayıs 1932, s. 6.
GÜVEN-TOKER A Biographical Study of a Utopian Intellectual: Şevket Süreyya Aydemir, (Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2019.
IŞIK, Şevket, "Türkiye'de Kentleşme ve Kentleşme Modelleri", Ege Coğrafya Dergisi, S. 14, 2005, s. 57-71.
İLOĞLU, Asım Süreyya, Türkiye Ekonomi Kurumunun Kuruluşu ve 1929-1973 Yılarındaki Çalışmalarına Toplu Bir Bakış, Türkiye Ekonomi Kurumu Yayınları, Ankara 1974.
İNAN, Ayşe Afet, İzmir İktisat Kongresi: 17 Şubat-4 Mart 1923, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
İNÖNÜ, İsmet, "Fırkamızın Devletçilik Vasfı", Kadro, C. 2, S. 22, Ekim 1933, s. 4-6.
KARPAT, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
KARAOSMANOĞLU,Yakup Kadri, "Atatürkçülüğün Ekonomik ve Sosyal Yönü Semineri", İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi, İstanbul 12-13 Ekim 1973, s.50.
KEMAL, Kadri, "Lozandan Önceki ve Sonraki Türkiye", İktisat ve Tasarruf, C. 4, S. 5, Mayıs 1935, s. 2-4.
KEYDER, Çağlar, Türkiye'de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
KOÇAK, Cemil, Türkiye'de Milli Şef Dönemi (1938-1945) (Cilt 2), İletişim Yayınları, İstanbul 2007.
KURUÇ, Bilsay, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası (Cilt 1), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1988.
LEWIS, Bernard, The Emergence of Modern Turkey, Oxford University Press, London 1968.
MARDİN, Şerif, Türkiye'de Toplum ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul 1990.
NABİ, Yaşar, "Ergani İstikrazı", İktisat ve Tasarruf, C. 3, S. 10, Eylül 1934, s. 4.
NADİ, Yunus, "İktisad Haftasının 4üncü Günü", Cumhuriyet, 16 Aralık 1938.
NADİ, Yunus, "Peşte Sergisinde Türkiye", Cumhuriyet, 1 Haziran 1931.
TÖR, Vedat Nedim, "Leipzig Sergisinde Türk Sesi", İktisat ve Tasarruf , C. 1, S. 5, Nisan 1932, s. 8-9.
SAKA, Remzi, Sermaye ve Kredi Hareketleri, Tecelli Matbaası, Ankara 1933.
SEMİZ, Yaşar, 1929-1938 Döneminde Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya, 1991.
SÜREYYA, Şevket, "Cihan Biriktiriyor", Cumhuriyet, 12 Aralık 1930, s. 2.
SÜREYYA, Şevket, Mektep Kooperatifçiliği ve Tasarruf Terbiyesi, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara 1932.
TEKELİ, İlhan- Selim İlkin, 1929 Dünya Buhranında Türkiye'nin İktisadi Politika Arayışları, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara 1977.
TEKELİ, İlhan-Selim İlkin, Uygulamaya Geçerken Türkiye'de Devletçiliğin Oluşumu, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara 1982.
TEKELİ, İlhan- Selim İlkin, Bir Cumhuriyet Öyküsü Kadrocuları ve Kadro'yu Anlamak, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.
TOKER, Mehmet Şevki, An Islamist Intellectual in Turkish Political Life: An Intellectual and Political Biography of Necip Fazıl Kısakürek (1904-1983), (Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2018.
TOKGÖZ, Erdinç, Dünden Bugüne Türkiye Ekonomi Kurumu, İmaj Yayınevi, Ankara 2004.
TOPRAK, Zafer, "Unutulan Kongre:1948 Türkiye İktisat Kongresi", İktisat Dergisi, S.211-212, Haziran-Temmuz 1982, s. 37-42.
TÖR, Vedat Nedim, Yıllar Böyle Geçti, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
TÜRK, İsmail, "Atatürk ve Türk Mali Sistemi", Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1982, s. 7-22.
YÜCEKÖK, Ahmet, Türkiye'de Parlamentonun Evrimi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1983.
ZARAKOLU, Avni, "1929/1930 Dünya Ekonomik Krizi Karşısında Türk Ekonomisi ve Alınan Krizle Mücadele Tedbirleri", Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1982, s. 89-104.
HYPERLINK "http://www.tek.org.tr/tarihce.php" http://www.tek.org.tr/tarihce.php (E.T. 15.02.2019).
"Başvekil İsmet Pş. Hz. Tasarruf ve Yerli Malı Haftasını Bu Nutukla Açtı", İktisat ve Tasarruf, C.1, S. 2, Ocak 1932, s. 6-8.
"Başvekilimizin Sözleri", İktisat ve Tasarruf, C.2, S. 2, Ocak 1933, s. 2-4.
"Başvekil İsmet Paşa Hazretleri", İktisat ve Tasarruf, C. 3, S. 2, Ocak 1934, s. 2-5.
"Birinci 5 Yıllık Endüstri Programının Tatbikatı", Ulusal Ekonomi ve Arttırma, C. 5, S. 9, Eylül 1936, s. 2-3.
"Bol Üzüm! Bol İncir! Bol Fındık! Fakat Düşük Fiyat. Ne Yapmalı", İktisat ve Tasarruf, C. 1, S. 11, Ekim 1932, s. 2-3.
"Cemiyetimizin Kongresi", İktisat ve Tasarruf, C. 2, S. 6, Mayıs 1933, s. 4-5.
"Çocuğunun Tahsilini, saadetini düşünen baba hiç durmadan derhal Ziraat Bankasına gider ve bir kumbara alır", İktisat ve Tasarruf, C.1, S. 2, Ocak 1932, s. 15.
"En Emin, En Sağlam, En Kârlı Tasarruf Yolu: Dahili İstikraz Tahvilleri Almaktır", İktisat ve Tasarruf, C.2, S. 3, Şubat 1933, s. 2-3.
"Her Türk, Türkiye Malı Kullanmalı! Niçin?", İktisat ve Tasarruf, C.1, S. 1, Ocak 1931, s. 3-4.
"İktisat ve Tasarruf Cemiyetinin İlk Sergi Evi İnşaatı Bu Ay Bitiyor", İktisat ve Tasarruf, C. 3, S. 10, Eylül 1934, s. 5.
“İlk Hedef Akdenizdi. İkinci Hedef: İktisat”, İktisat ve Tasarruf, C. 1, S.1, Aralık 1931, s. 2
"İsmet Paşa Hazretleri", İktisat ve Tasarruf, C. 3, S. 2, Ocak 1934, s. 2-5.
"İsmet ve Kazım Paşa'ların Muhim Nutukları", Cumhuriyet, 13 Aralık 1930, s. 1, 4.
"İş Bankası Kumbaraları, İktisat Seferberliğinin Cephanesidir. Vatandaş, İktisat Harbinde Silahlan", İktisat ve Tasarruf, C.1, S. 2, Ocak 1932, s. 16.
"Leipzig Sergisinde Türk Sesi", Kadro, S. 3, Mart 1932, s. 38-39.
"Lozandan Önce, Lozandan Sonra", İktisat ve Tasarruf, C. 3, S.12-13, Aralık 1934, s. 7-8.
"Mühim Bir Mukayese", İktisat ve Tasarruf, C.1, S. 9, Ağustos 1932, s. 6.
"Paranı Evde Bırakma", İktisat ve Tasarruf, C. 1, S. 2, Ocak 1932, s. 5.
"Sanayici", İktisat ve Tasarruf, C. 1, S. 5, Nisan 1932, s. 3.
"Sanayici! Halkın Rağbetine Layık Olduğunuzu Gösteriniz", İktisat ve Tasarruf, C. 1, S. 6, Mayıs 1932, s. 2.
"Tasarruf Ne Demektir", İktisat ve Tasarruf, C.1, S.1, Aralık 1931, s. 10.
"Tasarruf ve Yerli Malı Haftası", İktisat ve Tasarruf, C. 1, S. 1, Ocak 1931, s. 1.
"Tasarruf ve Yerli Malı Haftası", Kadro, Ocak 1932, s. 48.
"Vatandaş! Yeni İçtimai Ahlak, Yerli Malı Kullanmayı Emrediyor, Kim ki Yerli Malı Kullanmıyorsa, O, İçtimai Ahlaka Karşı Hareket Ediyor Demektir. Ona Kem Gözle Bak!", İktisat ve Tasarruf, C.1, S. 4, Mart 1932, s. 4.
"Vatandaş! Tasarruf ve yerli malı haftası başladı, Bu hafta bütün yiyeceğini, içeceğini, giyeceğini, yerli malından al. Yerli malı satmayan dükkandan alışveriş etme", Milliyet, 12 Aralık 1930.
"Vatandaş! Yerli Yemiş Ye", İktisat ve Tasarruf, C. 1, S. 10, Eylül 1932, s. 4-5.
"Yerli Mallar Üzerinde İhtikâr Alçaklıktır", İktisat ve Tasarruf, C. 1, S. 5, Nisan 1932, s. 7.
"Yurddaş: Kurduğumuz Fabrikalar ve Yaptığımız Demir Yollar Hep Ulusun Biriktirme Gücüne Dayanır, Bu Gücü Arttırmak Senin Elindedir", Ulusal Ekonomi ve Arttırma, C. 5, S. 7, Temmuz 1936, s. 3.
1930 Sanayi Kongresi Raporlar ve Zabıtlar, İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara 1930.
1931 Birinci Ziraat Kongresi İhtisas Raporları, İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara 1931.
Cumhuriyet Halk Fırkasının Ana Vasıfları, CHP Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları, Ankara 1931.
Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti Nizamnamesi. Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara 1929.
DAB: 10. Tasarruf ve Yerli Malı Haftası'nın Kutlanma Şeklini Gösteren Tamim.
DAB: Ankara'da Toplanacak Ziraat Kongresine Katılımın Arttırılması.
DAB: Başbakan Şükrü Saraçoğlu'nun, Tasarruf ve Yerli Mallar Haftası ile İlgili Olarak, Ankara Halkevinde Sunduğu Nutuk .
DAB: Başbakan'ın, Tasarruf ve Yerli Malları Haftası Münasebeti ile Yaptığı Açılış Konuşması.
DAB: Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyetine 2. Vakıf Apartmanındaki Yazıhanenin Kiralanması.
DAB: Milli iktisat ve Tasarruf Cemiyeti'nin 4. Tasarruf ve Yerli Malları Haftası Dolayısıyla Halkın Tasarrufa ve Yerli Mallarına Özendirilmesi Hususlarının Vaazlarda İşlenmesi Talebi.
DAB: Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyetinin Çalışmalarına Yardımcı Olunması.
DAB: Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti'nin Gayesinin Halka tanıtılması İçin Minarelere Mahya Asılması ve Camilerde bu Kanunun Halka Anlatılması.
DAB: Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyetinin Kamu Yararına Dernek Sayılması.
DAB: Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti'ne Üye Kaydına Yardım Edilmesi.
DAB: Onuncu Tasarruf ve Yerli Malı Haftası Münasebetiyle Tasarruf Hakkında Yazılmış Hutbelerin Okunması.
DAB: Tasarruf ve Yerli Malları Haftası'nda Halkevlerinde Yapılan Faaliyetler.
DAB: Tasarruf ve Yerli Malı Haftası Kutlamaları.
İNÖNÜ, İsmet, Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (3. Dönem), Cilt: 1, Ankara 12 Aralık 2019, s. 30-36.