KIRGIZ TÜRKÇESİNDE ÇATI BİÇİMBİRİMLERİNİ ALMIŞEYLEMLERİN SÖZLÜKSELLEŞMESİ

Sözlükselleşme; geniş anlamda sözcüklerin veya biçimbirimlerin diğer biçimbirimlerle yada birlikte kullanıldığı diğer sözcüklerle anlamsal farklılıklara uğrayarak ayrı ve farklı biranlamı işaretlemesi, kodlaması sonucunda sözlük birimi hâline gelmesidir.Sözlükselleşmenin bir türü olan biçimbirimsel sözlükselleşme ise, biçimbilgiseldonuklaşma, değişme, örnekseme, ekleme, sözcükbirimsel sınıfa geçme, dilbilgiselleşme,eksiltme vb. yollarla gerçekleşmektedir. Bu tür sözlükselleşme, biçimbilgisel açıdan şeffafgörünen, yapısal açıdan çözümlenebilir olan ancak donuklaşmış olan yapılar olarakdeğerlendirilmektedir. Çatı biçimbirimlerini alan eylemlerin sözlükselleşmesi de bu türdenbir sözlükselleşmedir. Çünkü çatı biçimbirimi alan yapılara eşzamanlı bakıldığındaçözümlenebilirliklerinin yüksek, yapıyı oluşturan unsurların anlam açısından şeffaf olduğugörülmektedir. Ancak yine de çatı biçimbirimi almış eylemlerin bir kısmı metaforik olarakfarklı anlamı işaretlediklerinden sözlük içerisinde ayrı bir birim olarak yer almaktadır.Bu çalışmada, Kırgız Türkçesi yazı dilinden yola çıkarak çatı biçimbirimlerini almış vesözlükselleşmiş eylemler tespit edilecek ve bu tür eylemlerin ne şekilde sözlükselleştikleriüzerinde durulacaktır.

Lexicalization of Verbs that Have Taken Voice-Morphemes in Kyrgyz Turkish

In its broad sense, lexicalization is a linguistic event in which words or suffixes become alexical unit as a result of marking and coding a separate and different meaning by undergoingsemantic differences with other affixes or other words used together. Morphologicallexicalization which is a kind of lexicalization is occurred by morphological fossilation,changing, analogy, adding suffix, joining, moving to the lexical class, grammaticalization,shortening etc. This type of lexicalization is considered as structures that appearmorphologically transparent, structurally resolvable but become fossilized. Lexicalization ofverbs that have taken voice-morphemes is also such a lexicalization. Because when lookingat the structures with voice-morpheme simultaneously, it is seen that their resolution is highand the elements that make up the structure are transparent in terms of meaning. However,some of the verbs that have taken voice-morpheme metaphorically mark different meanings,so they take place as a separate unit in the dictionary.In this study, based on the written language of Kyrgyz Turkish, the lexicalized verbs thathave taken the voice-morphemes will be determined and how such verbs were lexicalizedwill be emphasized.

PDF

___

Akalın, Ş. H. (2014). Türkçede Eksiltili Yapıdan Sözlükselleşme. Edebiyat Fakültesi Dergisi. C: 31, S: 2, 13- 29.
Akın, C. (2014a). Kırgızcanın Ağızları. Ankara: Gazi Kitabevi.
Akın, C. (2014b). Calal-Abad Merkez Ağzı. Ankara: Gazi Kitabevi.
Aksoy, T. S. (2020). Çatı Biçimbirimlerini Almış Eylemlerin Sözlükselleşmesi: Tuva Türkçesi Örneği. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 17, Sayı 1, s. 66-82 (DOI: 10.1501/MTAD.17.2020.1.5)
Aydemir, İ. A. (2015). Tuvacada Sözlükselleşmiş Zarf-Fiilli Yapılar. Türkbilig, Sayı 30, s. 223-230.
Bozkurt, F. (2016). Sözlükselleşme. I. ve II. Uluslararası Sözlük Bilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı (3-4 Kasım 2015 İstanbul), (Hazırlayan: Hayati Develi, Mehmet Gürlek) 3. Cilt, s. 109-118.
Hohenhaus, P. (2005). Handbook of Word-Formation. Lexicalization and Institutionalization (Edt. Pavol Štekauer and Rochelle Lieber). Studies in Natural Language and Linguistic Theory, Volume 64, pp 353-373.
Kozan, O. (2020). Проблема морфонологической лексикализации в современном русском языке (Çağdaş Rus dilinde morfonolojik sözlükselleşme sorunu) RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2020.20, s. 655-669.
Lehmann, C. (2002) New Reflections on Grammaticalization and Lexicalization. New Reflections on Grammaticalization (Edt. I. WISCHER, G. DIEWALD). Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins, 1-18.
Lipka, L., HANDL, S., FALKNER, W. (2004) Lexicalization and Institutionalization. The State of the Art in 2004. pp 2-19.
Lubimov, K. (1963) Çağdaş Türkiye Türkçesinde Çatı Kategorisi ve Çatı Ekleriyle Türetilen Ekler. Türk Dili Dergisi. S: 147 (Aralık 1963), 150-155.
Özeren, M. (2020). Tacikistan Kırgız Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
Sarı, İ. (2015) Türkçede Ekleme Dışı Sözcük Yapımı ve Sözlükselleşme. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Sebzecioğlu, T. (2013) Anlık Oluşum ve Türkçe Anlık Sözcüklerin Oluşum Süreçleri Üzerine Bir Betimleme. Dil ve Edebiyat Dergisi. 10/3, 17-47.
Ахманова, О. (1966). Словарь лингвистических терминов. Москва: Советская энциклопедия. http://lingvisticheskiy-slovar.ru/description/leksikalizatsiia/298 (01.02.2021)