Adem CEYHAN, Ramazan EKİNCİ

Latîfî’nin Nesrü’l-leâlî Tercümesi: Nazm-ı Cevâhir

Nesrü’l-leâlî, Hz. Ali’ye ait güzel sözler arasındanTabersî (ö. 548/1154) adlı âlimin seçtiği, 290 kadar Arapçavecizeyi elifba harfleri sırasına göre ihtiva eden bir metindir.Arap ve Fars edebiyatında da rağbet gördüğü bilinen bukitapçık, 15. asırdan itibaren çeşitli şair ve yazarlartarafından Türkçeye çevrilmiş; birkaç kere de şerhedilmiştir. Söz konusu derlemeyi 16. asırda Türkçe’yeçeviren edebî şahsiyetlerden biri de Tezkiretü’ş-şuarâ veTabsıratü’n-nuzamâ’sıyla meşhur Kastamonulu Latîfî’dir.Latîfî Efendi (1490-1582), çoğunu Nesrü’l-leâlî’den seçtiğiiki yüz Arapça sözü, “fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün” kalıbındaikişer beyitle Türkçe’ye çevirmiştir. Kitabına “Nazm-ıCevâhir” adını koyan mütercimin, bu eserini 1546’danönce, tahminen 1520’li yıllarda tamamladığı, bazıipuçlarından anlaşılmaktadır. Onun tercümesinde imale,zihaf gibi vezin, ayrıca az da olsa yer yer kafiye kusurlarınarastlanmakla birlikte umumi olarak başarılı olduğunusöylemek mümkündür. Şair, Arapça vecizeleri çevirirkenzaman zaman bu sözlerle ilgili bulduğu bazı ayet vehadisleri hatırlayıp anmakta; Türk atasözleri ve halktabirlerinden de ara-sıra faydalanmaktadır. Karşılaştırmalıincelemeler, mütercimin Mâtemî tarafından H. 911 (M.1505-1506) yılında tamamlanmış Nesrü’l-leâlîtercümesinden haberdar olduğunu ve birtakım sözlerintercümesi sırasında faydalandığını düşündürmektedir.Nazm-ı Cevâhir’in zamanımıza ulaşmış yazmanüshalarından ikisi, şairin söz konusu eserini ömrünün sonlarında Koca Sinan Paşa (ö. 1004/ 1596) ve MesihPaşa’ya (ö. 997/1589) takdim ettiğini göstermektedir.Bu çalışmada Latîfî’nin Nesrü’l-leâlî tercümesi hakkındaetraflıca bilgi verilmiş; anılan eserinin belirli yazmanüshalarına dayalı tenkitli metni ortaya konmuş vegünümüz Türkçesine çevirisi okuyucuların mütalâasınaarz edilmiştir.

Translation of Latifi's Nesru'l-leâlî: Nazm-ı Cevâhir

Nesrü’l-leâlî is a text that is chosen by the scholar named Tabersî (d. 548/1154) from the beautiful sayings of Caliph Ali and it contains approximately 290 Arabic aphorisms that were listed on the basis of elifba. This booklet, which is known to be popular in Arabic and Persian literature, has been translated into Turkish by various poets and writers since the 15th century and it has been commented several times. One of the literary personalities that translated this compilation into Turkish in the 16th century is Kastamonulu Latifi, famous for his Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ. Latîfî Efendi (1490-1582) translated two hundred Arabic sayings which chosen from Nesrü'l-leâlî into Turkish with two couplets in accordance with " fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün " aruz meter. It is understood from some clues that the translator, who named his book as “Nazm-ı Cevâhir”, completed this work before 1546, approximately in the 1520s. In his translation, it is possible to say that he was successful in general, although there were also some rhyme and rhythm defects. While translating Arabic aphorisms, the poet remembers and says some of the verses and hadiths about these sayings from time to time; he also occasionally benefits from Turkish proverbs and folk expressions. Comparative studies suggest that the translator was aware of the translation of Nesru'l-leâlî completed by Mâtemî in H. 911 (1505-1506) and benefited during the translation of some sayings. Two of the manuscripts of Nazm-ı Cevâhir that have reached our time show that the poet presented his work to Koca Sinan Pasha (d. 1004/ 1596) and Mesih Pasha (d. 997/1589) at the end of his life. In this study, detailed information has been given about translation of Latifi's Nesru'l-leâlî; the criticized text of the mentioned work based on specific manuscripts has been put forward and its translation into today's Turkish has been submitted for the readers' consideration.

PDF

___

Ahmet Nazmi, Emsâl-i Alî, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, O. Ergin Yazmaları, No: 68/2.
AKSOYAK, İ. Hakkı (Haz.) (2004), Kefeli Hüseyin, Râznâme, (Süleymaniye Hekimoğlu Ali Paşa No. 539), Boston: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
ALTUNAĞA, Ahmet Oğuz (2019), Mustafa bin Şücâ’nın Nesrü’l-leâlî Şerhi (İnceleme- Metin), Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
ANDREWS G. - DALYAN Ayşe, (2019), “İki Farklı Latifi Tezkiresi ve Nüshaları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, Sayı 68, s. 49-68.
Behlûl, Sübhatü’l-uşşâk, Süleymaniye Ktp. Hacı Mahmud Efendi nr. 4421, vr. 1b-18b.
Bursalı Mehmed Tâhir (1326), “Eski ve Yeni Ahlâk Kitaplarımız”,Sırât-ı Müstakîm, 9 Zilka‘de 1326- 20 Teşrîn-i Sânî 1324 (3 Aralık 1908), aded 15, s. 229-232.
Bursalı Mehmed Tahir, (1325/1909) Ahlâk Kitaplarımız, İstanbul.
Bursalı Mehmed Tahir, (1342/1924), Osmanlı Müellifleri, İstanbul: C. 3.
CANIM, Rıdvan (Haz.) (2000), Latîfî, Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n nuzamâ, Ankara : AKMB Yayınları.
CEYHAN Âdem - AYDOĞAN Tuğba, (2013), “Sultan II. Murad İçin Dizilmiş İnciler: Hâfız’ın Nesrü’l-leâlî Tercümesi (Lü’lü’-i Mendûd)”,Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013, p.p. 37-73.
CEYHAN, Âdem (2012), “Manastırlı Mehmed Rifat Bey’in Matlûbu Külli Tâlib Tercümesi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, c. 10, Sayı 1, s. 57-71.
ÇELİK, Ali (Haz.) (2010), Manzum Hadis Tercümeleri ve Latîfî’nin “Subhatu’lUşşak”ı, Ankara.
ÇETİN, Nihad (1970), “Latîfî”, MEB İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: C. 7, s. 19- 22.
DAGLI, Yücel, vd. (2001), Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu, İstanbul : YKY.
EFENDİOĞLU, Süleyman (Haz.), (2013), Vâhidî, Cinânü’l-Cenân (Giriş- Dil İncelemesi- Metin- Dizinler), Erzurum: Fenomen Yayınları.
HENGİRMEN, Mehmet (Haz.), (1990), Güvâhî, Pend-nâme- Öğütler ve Atasözleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
İsmail b. Muhammed el-Aclunî (1418/1997), Keşfü'l-hafâ ve Müzîlü’l-ilbâs, Beyrut, C.II.
KARATAY, Fehmi Ethem, (1961), Topkapı Sarayı Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, İstanbul.
Kāsım. Nazmü’l-Leâlî Der-Terceme-i Nesrü’l-leâlî, İstanbul Üniversitesi Ktp. Nadir Eserler Bölümü TY nr. 2210.
KURNAZ, Cemâl, (Haz.) (1993), Ahmet Talât Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
KUT, Günay (1989), Tercüman Gazetesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, İstanbul.
KUTLUK, İbrahim (Haz.), (1989), Kınalı-zade Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-şuarâ, Ankara: TTK Yayınları.
Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Ankara Millî Ktp. 894/6.
Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Ktp. 37259/2.
Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Arkeoloji Müzesi Ktp. nr. 341, vr. 40b-68a .
Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Ktp. 075/1.
Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Kütahya İl Halk Ktp. Vahid Paşa bl. 1440/2.
Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Süleymaniye Ktp. Tercüman Gazetesi Y-131.
Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Emanet Hazinesi 1731.
Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Emanet Hazinesi 1806.
Latîfî, Nazmü’l-cevâhir, Yapı Kredi Sermet Çifter ktp. nr. 786.
LEVEND, Agâh Sırrı (1988), Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara : TTKYayınları.
Mâtemî, Tercüme-i Nesrü’l-le’âlî, Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Fatih nr. 5404.
Mustafa bin Şücâ‘, Terceme-i Nesrü’l-leâlî, Millet Yazma Eser Ktp. Ali Emîrî, Şer‘iye nr. 629.
ÖZ, Mustafa (2010), “Tabersî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, c. 39, s. 324-325.
ÖZKAN, Ferudun Hakan (2019), “Mâtemî’nin Nesrü’l-Le’âlî Tercümesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Dergisi, Güz, S. 91, s.107-146.
ÖZTOPRAK, Nihat (1993), Klâsik Türk Edebiyatında Manzum Yüz Hadisler, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, doktora tezi, İstanbul.
PEKIN SUNER, Nermin (Haz.) (1977), Latîfî, Evsâf-ı İstanbul, İstanbul.
SARIKAYA, Meliha Yıldıran (2004), Türk- İslâm Edebiyatında Hz. Ali, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, İstanbul.
SEVGİ, Ahmet (1987), Latîfî (Hayatı ve Eserleri) İnceleme- Metin, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
SEVGİ, Ahmet (1992), “Latîfî ve Subhatü’l-uşşâk’ı”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Konya, Sayı 1, s. 47-92.
TÜRK, Vahit (Haz.) (2006), Ali Şir Nevâyî, Nazmü’l-cevâhir, (Hz. Ali’nin Hikmetleri),Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
YARDIM, Ali (1999), Şihâbü’l-ahbâr Tercümesi, İstanbul.