1916

Kitaplar ve Hazineler: III.Murad’ın Kütüphanesi İçinHazırlanmış Bazı MadalyonluEserler

Bu makalede XVI. yüzyılın ikinci yarısında yirmi bir yıltahtta kalan, kitaplara ve tasvirli yazmalara olan merakı ilebilinen III. Murad’ın kütüphanesi için yazılmış madalyonlu(şemseli) on beş eser incelenmiştir. Manisa’da sancak beyi ikenkendisine birçok telif ve tercüme eser sunulan III. Murad, tahtageçtikten sonra telif ve tercüme eserlerin yanı sıra özellikleresimli yazmaların hazırlanmasını da teşvik etmiştir. Kendisineait resimli kitaplardan oluşan bir kitaplığı olduğu bilinensultana ithaf/takdim edilen madalyonlu yazmalarda ‘hizâne, bi resm, li-resm’ ifadeleri kullanılmıştır. Yazıda tespit edilen veiçerisinde madalyon olan eserler tarih, coğrafya, hadis, siyer,astroloji, ahlâk, tasavvuf, güzel sanatlar gibi birçok farklı alanaaittir. Sultanın kitaplığı için hazırlanmış/sipariş edilmiş sözkonusu eserlerin onu tasvirli iken beş tanesinde tasvir yoktur.Mehmed Suûdî’nin Metâli‘ü’s-Sa‘âde isimli eseri diğerlerindenfarklı olarak sultanın kızları Fatıma ve Ayşe Sultan içinhazırlanmıştır. Lâmiî Çelebi’ye ait İbretnâme dışındakieserlerin hepsi III. Murad döneminde telif ve tercüme edilmiştir.Seyyid Lokman, Muhyî-i Gülşenî, Mehmed Suûdî ve CenâbîMustafa’nın eserlerini sultana sunduktan sonra belli birmiktarda ihsan aldıkları bilinmektedir. Bu durum madalyonkavramının sadece kütüphane için değil himaye geleneği için dekullanıldığını göstermektedir. Madalyonlu eserlerin büyükçoğunluğunun Türkçe olması ise sultanın telif ve tercüme eserlerde Türkçeye verdiği önemin bir göstergesidir. Yazıdamadalyon kavramının farklı işlevlerde kullanıldığı iddiasıüzerinde durulmuş ve sultanın kitaplığındaki eserler tespitedilmeye çalışılmıştır. Yöntem olarak da ilk önce III. Muradkitaplığına dair notlar aktarılmış, ardından madalyonlu eserlerhakkında bilgi verilmiştir. Tespit edilen eserler incelenirkenmadalyonun görseli konmuş ve içerisindeki bilgiler Arabîharflerle dizilerek tercüme edilmiştir.

Books and Treasures: Some Medallion-OrnamentedManuscripts Prepared for Murad III's Library

In this article, fifteen medallion-ornamentedmanuscripts prepared for the library of Murad III, whowas known for his interest in books and illustratedmanuscripts, were examined. While Murad III was thesanjak chief in Manisa, many books were presented to himand after his accession to the throne, he encouraged thepreparation of books with illustrations whether writtenoriginally in Ottoman-Turkish or translated from otherlanguages. The expressions such as ʻhizâne, bi-resm, li resmʼ were used within the medallion-ornament in themanuscripts presented to the sultan, who had a library fullof illustrated books. The medallion-ornamentedmanuscripts mentioned in the article belong to manydifferent fields such as history, geography, hadith, sirah,astrology, ethics, sufism and fine arts. While ten of thebooks in question are illustrated, there are no illustrationsin five of them. Unlike the others, Mehmed Suûdî's workcalled Metâli‘ü’s-Sa‘âde was prepared for the sultan'sdaughters Fatima and Ayşe Sultan. All of the works,except Ibretname by Lâmiî Çelebi, either were written orwere translated during the reign of Murad III. It is knownthat Seyyid Lokman, Muhyî-i Gülşenî, Mehmed Suûdîand Cenâbî Mustafa received a certain amount of grantsafter having presented their works to the sultan. This shows that the medallion-ornament is used not only for thelibrary but also for the patronage tradition. The fact thatmost of the medallion-ornamented books are in Turkish isan indication of the importance that the sultan gave toTurkish language. In the article, it is claimed thatmedallion-ornament in manuscripts was used for differentpurposes and the medallion-ornamented manuscripts inthe sultan's library were listed along with the notes onMurad's library and the works with medallions. Theimages of the medallions and the Turkish translations ofthe texts within the medallions are also included.

PDF

___

Abdülkerim Kuşeyrî (2003), Kuşeyrî Risalesi, Tercüme: Hoca Sâdeddin Efendi, Haz.: Mehmet Günyüzlü, İstanbul: Yasin Yayınevi.
AFŞÂR, İrec (2007), “Tarihte Yazma Kitapların Mülkiyeti ve Alım Satımı”, Çev: Osmangazi Özgündenli, Tarih Dergisi, S. 46, 337 – 367.
AHADİ, Najeebullah (2019), Seyyid Lokman ve Selîm Han-Name (Şehname-i Selim Han), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı.
AKSU, Hüsamettin (1979-1980), “Sultan III. Murad Şehinşâhnâmesi”, Sanat Tarihi Yıllığı [İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Yıllığı], İstanbul, S. 9- 10, 1-22.
ALTINAY, Ahmed Refik (1987), Onuncu Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı, haz. Abdullah Uysal, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
ALVAN, Türkan (2021), Sultan Murad-ı Salis’in Dünyası: Mektupları ve Rüyaları Işığında Bir Derviş Padişah, İstanbul: İz Yayıncılık.
ARCAK, Sinem (2012), Gifts in Motion: Ottoman-Safavid Cultural Exchange, 1501-1618, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Minnesota: University of Minnesota.
ARÇA, Sibel Alpaslan (2018), “Seyyîd Lokmân’ın Şemâ’ilnâme Portrelerinde Kıyafet Desenleri”, Filiz Çağman’a Armağan, İstanbul: Lale Yayıncılık, 73-92.
ARI, Abdullah (2010) Muhyî-i Gülşenî, Eserleri ve Sîret-i Murâd-ı Cihân (İnceleme-Metin-Sözlük), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
ARSLANTÜRK, H. Ahmet ve Günhan Börekçi (2014), Nüzhet-i Esrârü’l Ahyâr De-Ahbâr-ı Sefer-i Sigetvar, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
ATASOY, Nurhan (1973), “III. Murad Şehinşâhnâmesi, Sünnet Düğünü Bölümü ve Philadelphia Free, Library’deki İki Minyatürlü Sayfa”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yıllığı V, 366-370.
BABA, Mustafa Okan (1991), Menâkıb-ı Emîr Sultân (Metin-İnceleme-Gramerİndeks), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türk Dili Anabilim Dalı.
BAĞCI, Serpil-vd. (2006), Osmanlı Resim Sanatı, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
CARBONİ, Stefano (June 2003), “The Book of Surprises (Kitab al-bulhan) of The Bodleian Library”, Persian Cultural Crossroads, The La Trobe Journal, (No.91), 22-34.
ÇAĞMAN, Filiz (Ocak 1973), “Şehname-i Selim Han ve Minyatürleri”, Sanat Tarihi Yıllığı, 5, 411-442.
ÇAĞMAN, Filiz ve Zeren Tanındı (1996), “Osmanlı-Safevi İlişkileri (1578- 1612) Çerçevesinde Topkapı Sarayı Müzesi Resimli El Yazmalarına Bakış”, Aslanapa Armağanı, Haz. Ara Altun, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 37-62.
ÇULHA, Tülay (2021), Kutlu Talih Uğurlu Fal/Metâli‘ü’s-Sa‘âde ve Yenâbi‘ü’sSiyâde, İstanbul: Ürün Yayınları. Domenico Herosolimitano (2018), Bir Yahudi Doktorun Harem Saray ve İstanbul Hatıraları, Çev: Esma Selçuk Demir, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
ERAVCI, H. Mustafa (2014), Gelibolulu Mustafa ‘Âlî- Nusretnâme, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
FELEK, Özgen (2010), “İslam Edebiyatını Yeniden Hikâye Etmek: Sultan III. Murâd’ın Rüya Mektupları”, Journal of Turkish Studies (TUBA), Vol. 34/2, 21-36.
FELEK, Özgen (Haz.) (2014), Kitâbül-Menâmât: Sultan III. Mıırad’ın Rüya Mektupları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Ferâhî (2016), Sûrnâme: Bir Özge Âlem-Osmanlı Pâyitahtında 1582 Şenliği, Haz.: Mehmet Özdemir, Ankara: Grafiker Yayınları.
FETVACI, Emine (2009), “The Production of the Şehnâme-i Selîm Hân”, Muqarnas, Vol. 26, 263-315.
FETVACI, Emine (2011), Sarayın İmgeleri: Osmanlı Sarayı’nın Gözüyle Resimli Tarih, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
FROOM, Aimée Elisabeth (2001), A muraqqa for the Ottoman Sultan Murad III (r.1574-1595): Österreichische Nationalbibliothek, codex mixtus 313, Yayımlanmamış Doktora Tezi, New York University.
FROOM, Aimée Elisabeth (2006), “Adorned like a Rose: The Sultan Murad III Album (Austrian National Library Cod. Mixt. 313) and the Persian Connection,” Artibus Asiae 66/2, 137-54.
GACEK, Adam (2017), Arapça Elyazmaları İçin Rehber, Çev: Ali Benli-M. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları.
GARDINER, Noah (2019), “Books on Occult Sciences”, Treasures of Knowledge An Inventory of the Ottoman Palace Library (1502/3–1503/4), Volume I, Edited by: Gülru Necipoğlu, Cemal Kafadar and Cornell H. Fleischer, Brill, 735–765.
GOODRİCH, Thomas D. (1985), “Osmanlı Amerika Araştırmaları: XVI. Yüzyıla Ait Tarih-i Hind-i Garbi Adlı Eserin Kaynakları ile İlgili Bir Araştırma”, Çev: H. G. Yurdaydın, Belleten [TTK Belleten], Ankara, XLIX/195, 667-691.
GRUZİNSKİ, Serge (2019), Orada Saat Kaç. 16. Yüzyılda Dünyayı Bilme Arzusu, Çev: Özcan Doğan, İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
GÜLERER, Salih (1998), Bursalı Lami'i Çelebi İbret-nüma (inceleme-metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
GÜNAY Kut, “İbretnâme”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ibretname (24.07.2021). Hünernâme Minyatürleri ve Sanatçıları (1969), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
KARA, Gülhizar (2009), Gelibolulu Mustafa ‘Âlî’nin “Nâdiru’l-Mehârib” Adlı Eserinin Edisyon Kritiği ve Muhtevasının Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi İslam Tarihi Programı
KARA, Mustafa (2021), “Sultan Üçüncü Murad’a Sunulan Bir Fusûsu’lHikem Şerhi: Keşfu’l-Hicâb min Vechi’l-Kitâb”, Sultan III. Murad Dönemi ve Bursa, Bursa: Gaye Kitabevi, 251-261.
KARAAĞAÇ, Günay ve Adnan Eskikurt (2010), Rahimizade İbrahim Harimi Çavuş: Kitab-ı Gencîne-i Feth-i Gence, İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
KAZAN, Hilal (2010), “Farklı Açıdan Bir Bakışla Şehnameci Seyyid Lokman’ın Saray İçin Hazırladığı Eserler”, Osmanlı Araştırmaları, S. 35, 117-136.
KAZAN, Hilal (2014), “16. Asırda Telif Ettikleri Eserler Çerçevesinde Tarihçilerin Himayesi Hakkında Bazı Notlar”, Kitaplara Vakfedilen Bir Ömre Tuhfe: İsmail E. Erünsal’a Armağan: Tarih, C. 1, İstanbul: Ülke Armağan, 405-422.
KAZAN, Hilal (2018), “Arşiv Belgeleri Işığında Şehnâmeci Seyyid Lokman’ın Saray İçin Hazırladığı Eserler”, Filiz Çağman’a Armağan, İstanbul: Lale Yayıncılık, 325-340.
KOÇOĞLU, Turgut (2014), Nakşî Şeyhi Ebussuûd El-Kayserî, Şerh-i Mesnevî, Kayseri: Laçin Yayınları.
KÜTÜKOĞLU, Bekir (1993), Osmanlı-İran Siyasî Münasebetleri (1578-1612), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
Mehmed Suûdî Efendi (2020), Târîh-i Yeni Dünyâ Hadîs-i Nev, Haz.: Süleyman Lokmacı-Rukiye Özdemir, İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
MİLSTEİN, Rachel (1990), Miniature painting in Ottoman Baghdad, Mazda Publishers, Costa Mesa California.
NECİPOĞLU, Gülru (2000), “Söz ve İmge: Osmanlı Sultanlarının Portre Dizilerine Karşılaştırmalı Bir Bakış”, Padişahın Portresi: Tevâsir-i Âli Osmân, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 22-61.
NECİPOĞLU, Gülru (2019), “The Spatial Organization of Knowledge in the Ottoman Palace Library: An Encyclopedic Collection and Its Inventory”, Treasures of Knowledge An Inventory of the Ottoman Palace Library (1502/3–1503/4), Volume I, Edited by: Gülru Necipoğlu, Cemal Kafadar and Cornell H. Fleischer, Brill, 1–77.
OKUYUCU, Cihan ve Mücahit Kaçar (2014), Hazînî, Cevahirü’l-Ebrar min Emvacı Bihar=İyilerin Dalgalı Denizlerden Çıkardığı İnciler-Yesevilik Adabı ve Menakıbnamesi, İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
ÖZTEKİN, Ali (1996), Gelibolulu M. Ali: Câmi‘u’l-Buhur Der Mecâlis-i Sûr (Edisyon Kritik ve Tahlil), Ankara: Türk Tarih Kurumu
ÖZTÜRK, Özkan (2015), “Muhyî-i Gülşenî'nin Siret-i Murâd-ı Cihân’ında Medenî Hikmet Tasavvuru”, Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 1, S.2, 72 – 105.
ÖZTÜRK, Uğur (Bahar 2021), “III. Murad’a Sunulmuş Üç Kaside: Kâmî, Nâlî ve Mehmed Suûdî Efendi’nin Kasideleri”, Hikmet Dergisi, S. 14, 259- 281.
ÖZTÜRK, Uğur ve Osman Sacid Arı (2020), “Şiire Anlam Katmak: Sultan III. Murad’ın Şiirlerine Yapılan Şerhler ve Derviş Mehmed’in Tasavvufi Şerhi”, Cemal Aksu Armağanı, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 847-930.
PARLADIR, Şebnem (2007), “Sigetvar Seferi Tarihi ve Nakkaş Osman”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı/Number XVI/1 Nisan/April, 67-108.
REİNDL-KİEL, Hedda (2009), “Power and Submission: Gifting at Royal Circumcision Festivals in the Ottoman Empire (16th - 18th Centuries)”, Turcica, 41, 37-88.
REİNDL-KİEL, Hedda (2017), “The Empire of Fabrics: The Range of Fabrics in the Ottoman Gift Traffic (16th-18th Centuries)”, Inventories of Textiles – Textiles in Inventories: Interdisciplinary Studies on Late Medieval and Early Modern Sources and Material Culture, Barbara Karl – Thomas Ertl (eds.), Wien: V&R unipress, Vienna University Press.
RENDA, Günsel (1977), ”İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi'ndeki Zübdet-ül Tevarih'in Minyatürleri”, Kültür Bakanlığı Sanat Dergisi, Yıl 3, S. 6, 58-65.
RENDA, Günsel (1991), “Chester Beatty Kitaplığındaki Zübdetü’t-Tevârih ve Minyatürleri”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul, 485- 506.
REYHANLI, Tülay (1987), “III. Murad’ın Portreleri”, Erdem, 3 (8), 453-478.
ROXBURGH, David J. (2005), The Persian Album, 1400–1600: From Dispersal to Collection, New Haven: Yale University Press. Salomon Schweigger (2004), Sultanlar Kentine Yolculuk 1578-1581, Çev: Türkis Noyan, İstanbul: Kitap Yayınevi.
SIR, Ayşe Nur (2007), Mehmed Za`îm Câmi`ü’t-Tevârîh (202a-327b giriş-tenkitli metin-sözlük-dizin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı. TANINDI, Zeren, “Topkapı Sarayı’nın Ağaları ve Kitaplar”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, İstanbul 2002, Yıl: 3, S. 3, 41-56. Tarih-i Hind-i Garbî veya Hadîs-i Nev (History of the West Indies Known as the New Hadith) (1999), İstanbul: Tarihi Araştırmalar Vakfı.
TELEK, Serap (2010), Malkaralı Nev’i Yahya’nın “Keşfü’l-Hicâb min Vechi’lKitâb” Adlı Eserinin Metin ve İncelemesi 1a-219b Yaprakları Arası, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
TEZCAN, Baki (2011), “Tarih Üzerinden Siyaset Erken Modern Osmanlı Tarih yazımı”, Erken Modern Osmanlılar: İmparatorluğun Yeniden Yazımı, Ed: Virginia H. Aksan, Daniel Goffman, Çev: Onur Güneş Ayas, İstanbul: Timaş Yayınları, 223-266.
Turkish Miniature Paintings and Manuscripts frm the colle from the collection of Edwin Binney, 3rd, (1979), Portland Art Museum, January 16- February 18. Türkiye Tarihi: Bir Dünya Gücü Olarak Osmanlı İmparatorluğu 1453·1603, (2016), C. 2, Editörler: Suraiya Faroqhi - Kate Fleet, Çev: Bülent Üçpunar, İstanbul: Kitap Yayınevi.
WOODHEAD, Christine, “Şehnâmeci”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/sehnameci (08.09.2021).
YAZAR, Sadık (2006), Seyyid Şerîfî Mehmed Efendi; Hayatı, Divanı ve Hilyesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
YAZAR, Sadık (2011), Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Eski Türk Edebiyatı.
YİĞİT, Osman (2018), Topkapı Sarayı Müzesi arşivi 34 numaralı Filori Defteri (Değerlendirme-Transkripsiyon), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı.
YÜRÜK, Fatma Nur (2009), Malkaralı Nev’î Yahyâ’nın “Keşfü’l-Hicâb min Vechi’l-Kitâb” Adlı Fusûsu’l-Hikem Şerhinin Tahkik ve Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü