Hanife Dilek BATİSLAM

Divan Şiirinde Mum ve Cem Sultan’ın Şem‘ (Mum) Gazeli

Mum, temel aydınlatma araçlarından olması nedeniyleeskiden günlük hayatta sık kullanılan nesnelerdendir. Mumunkullanım amacına ve yapılışına bağlı olarak farklı şekillerivardır. Ayrıca mumla birlikte işlevi olan “mum makası(mıkrâz)” ve şamdan gibi başka eşyalar bulunmaktadır. Günlükhayata dair pek çok nesneyi divan şiirinin zengin benzetme vehayal dünyası içine yerleştiren divan şairleri, mumu daunutmamışlardır. Mum, divan şiirinde şekli ve vasıflarıdolayısıyla çeşitli benzetme ilgileriyle ele alınmıştır. Bu ilgilerinçok sık rastlanılanlarından biri mumla onun etrafında dönenküçük kelebeğin anlatıldığı, mesnevilere konu olmuş Şem‘ üPervâne hikâyesidir.Divan şairleri kimi zaman mumu bir insan olarak hayaletmişlerdir. Mumun gövdesi insanın boyu, bedeni; içindeyanan iplik, fitil insanın canı; alevi insanın yüzü; eriyendamlalar gözyaşı; dumanı (isi) da âh gibi düşünülmüştür.Muma bağlı bu farklı benzetme ve hayaller özellikledivanlardaki şem‘ redifli şiirlerde daha ayrıntılı bir şekildeortaya konulmuştur.Makalemizde divan şiirinde kullanılan mum ve mumla ilgiliunsurlara değindikten sonra, Cem Sultan’ın 21 beyitlik “şem‘(mum)” redifli gazelini inceleyip değerlendireceğiz. Buincelemeyle gazelde muma dair hangi benzetme ve hayallerinnasıl kullanıldığını göstermiş olacağız.

The Candle in Divan Poetry and Cem Sultan’s Ghazal With The Redif “Şem‘ (Candle)”

Since candle is one of the basic lighting tools, it was one of the objects frequently used in daily life. The candle has different shapes depending on the intended use and construction. There are also other objects such as “candle scissors (mıkraz)” and candle sticks that function together with candles. Divan poets who put many objects of daily life in to the rich analogy and imagination of divan poetry have not forgotten the candle. The candle has been handled with various analogies due to its shape and characteristics in divan poetry. One of the most common of these interests is the story of Şem’ ü Pervâne, which has been the subject of mesnevis, in which the small butterfly revolves around the candle. Divan poets sometimes imagined candle as a person. The body of the candle has been thought as human height and body; candle wick as human soul; it’s flame, as human face; melting drops as tears; it’s smoke as ah (wailing). These different metaphors and dreams related to the candle have been revealed in more detail especially in the poems with the redif “şem‘”in the divans. After discussing the candles and elements related to candles used in divan poetry in our article, we will examine and evaluate Cem Sultan’s ghazel of 21 couplets which has the redif “şem‘ (candle)”. In this study, we will show which analogy and images about candles are used in ghazals.

PDF

___

AHMET VEFİK PAŞA (2000), Lehçe-i Osmânî, (Haz. Recep Toparlı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AHTERÎ MUSTAFA EFENDİ (2009), Ahterî-i Kebir, (Haz. Ahmet Kırkkılıç ve Yusuf Sancak), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AKDOĞAN, Yaşar, Ahmedî İskendernâme, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10667,ahmediskendernameyasa rakdoganpdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 05.12.2019).
AKYÜZ, Kenan (Haz.) (1990), Fuzûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
ARSLAN, Mehmet (Haz.) (2007), Mihrî Hâtun Divânı (2007), Ankara: Amasya Valiliği Yayını.
AYDEMİR, Yaşar (Haz.) (2007), Ravzî Divanı (2007), Ankara: Birleşik Kitabevi Yayını.
AYNUR, Hatice (2000), “Cem Şairleri”, İlmî Araştırmalar, İstanbul: İlim Yayma Cemiyeti Yayınları, IX, 33-43.
BATİSLAM, H. Dilek (2013),“Cem Sultan’ın Mürâca‘aları”, Ahmet Atillâ Şentürk Armağanı, (Ed. Ahmet Kartal ve Mehmet Mahur Tulum), İstanbul: Akademik Kitaplar, 143-158.
BİLGİN, A. Azmi, Abdulhakim Kılınç (2019), Fuzûlî, Leyla ve Mecnun, İstanbul: Kapı Yayınları.
ÇINAR, Bekir (2007), “Geleneğe Direnen Bir Şair ve Şiiri: Cem Sultan’ın Frengistan Kasidesi”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish orTurkic, Fall, 2/4, 274- 282.
DEVELLİOĞLU, Ferit (1986), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
DİLÇİN, Cem (1986), “Gazel”, Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), 415-416-417, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 78-193.
ENGİN, Sedat (2006), Cem Sultan’ın Türkçe Divânı’nın Tahlili, Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
ERAVCI, H. Mustafa (2007), “Kitab-ı Cem Sultan ve Güney Batı Avrupa”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, IX, I, 1-10.
ERBAY, Nazire (2019), “Monologdan Çoksesliliğe: Cem Sultan Şiirinde Dedim-Dedi Söyleyişi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XXIII, 251-269.
ERSOYLU, İ. Halil (Haz.) (1989), Cem Sultan’ın Türkçe Divanı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
HORATA, Osman (2000), “Cem Şairleri: Bir Kader Birliğinin Anatomisi”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Güz, XV, 91-110.
HORATA, Osman (2001), “Vâkıât-ı Sultan Cem’de Batı Kültürü Hakkında Bazı Egzotik Dikkatler”, Millî Folklor, Kış, LII, 72-78.
İNCE, Adnan (Haz.) (2000), Cem Sultan, Cemşîd ü Hurşîd, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KARACA, Nesrin Tağızade (2006), “Batılı Üç Eserde Romantik Kurban Cem Sultan”, Bilig, Kış, XXXVI, 167-186.
KARACAN, Turgut (Haz.) (1991), Bosnalı Alaeddin Sâbit Divan, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayını.
KAVRUK, Hasan (Haz.) (2001), Şeyhülislâm Yahya Divanı, Ankara: MEB Yayınları.
KAYA, Hasan (2015), “Divan Şiirinde Mum”, Mum Kitabı, ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 118-147.
KESTELLİ, Raif Necdet (2004), Resimli Türkçe Kamus, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KURTOĞLU, Orhan (2011), “Osmanlı Sosyal Hayatında Şiir: Divan Şiirinde Afnâmeler ve Cem Sultan’ın Kerem Kasidesi”, Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Bahar, Yıl: 5, VIII, 285-310.
KUT, Günay (1993), “Cem Sultan (Edebî yönü)” mad.,DİA,(7), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 284-286.
KÜÇÜK, Sabahattin (Haz.) (1994), Bâkî Divanı (Tenkitli Basım), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
MENGİ, Mine (Haz.) (1995), Mesihî Divanı, Ankara: AKDTYK Yayınları.
MERİÇ, Münevver Okur (2010), “Meşâirü’ş-Şu‘arâ’da Sultan Cem’le İlgili Yanlış Bilgiler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, IV, 59-66.
MERMER, Ahmet (1991), Mezâkî, Hayatı Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni, AKDTYK, Ankara: AKM Yayınları.
Muallim Nâcî (2009), Lügat-ı Nâcî, (Haz. Ahmet Kartal), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Mütercim Âsım Efendi (2000), Burhân-ı Katı (Haz. Mürsel Öztürk ve Derya Örs), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
NASKALİ, Emine Gürsoy (Ed.) (2015), Mum Kitabı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
OKUR, Münevver (1992), Cem Sultan Hayatı ve Şiir Dünyası, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
ONAY, Ahmet Talât (1992), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (haz. Cemâl Kurnaz), Ankara: TDV Yayınları.
ÖZKAN, Ömer (2007), Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı (XIV-XV. Yüzyıl), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
ÖZMEN, Mehmet (Haz.) (2001), Ahmed-i Dâ’î Divanı (Metin-Gramer-Tıpkı Basım), I-II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
PAKALIN, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
PALA, İskender (1989), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, I-II, Ankara: Akçağ Yayınları.
REDHOUSE, Sir James W. (1996), A Turkish And English Lexicon, Beirut: New Edition, Librairie Du Liban.
REDHOUSE, Sir James W. (2009), Müntahabât-ı Lügât-ı Osmâniyye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
SEFERCİOĞLU, Nejat (1990), Nev’î Dîvânı’nın Tahlîli, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
STEINGASS, F. (1975), A Comprehensive Persian-English Dictionary, New Reprint, Printed in Lebanon.
SUNGURHAN, Aysun (2015), “Nedim ve Şeyh Gâlib Divanı’nda Mum”, Mum Kitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Kitabevi Yayınları, 149-174.
ŞAKİROĞLU, Mahmut H. (1993), “Cem Sultan”, DİA, VII, 283-284.
Şemsettin Sâmi (2010), Kâmûs-ı Türkî, (Haz. Paşa Yavuzarslan), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TARLAN, Ali Nihat (Haz.) (1992), Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
TARLAN, Ali Nihat (Haz.) (1992), Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
TARLAN, Ali Nihat (Haz.) (1992), Necâtî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri (Haz.) (1963), Şeyhî’nin Hüsrev ü Şîrin’i, İncelemeMetin İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1998), “Şem‘”,İstanbul: Dergâh Yayınları, VIII, 126.
Türkçe Sözlük (2009), (Haz. Komisyon), 10. Baskıdan Tıpkı Basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
UZUN, Şerife (2008), “Cem Sultan’ın Türkçe Divanı’nda Hacca Dair Unsurlar”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz, XXIV, 177-186.
ÜNLÜ, Osman (2017),“Klâsik Türk Şiirinde Mum Makası: Mıkrâz”, Journal of Turkish Language and Literature, Winter, 3/1, 321-239.
ÜNVER, İsmail (Haz.) (1983), Ahmedi İskender-Name, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ZÜLFE, Ömer (2011), Şiirin İzinde Sözün Gölgesinde Osmanlı Şiirinden Kelimeler, Kavramlar, Deyimler, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.