Bir Metin Yeniden Yazılırken Neler Değiştirilir: Dâfi‘u’l-Hüzn ve Mahzenü’l-Esrâr Örneği

Afyon, esrar, berş, boza, şarap, kahve ve benzeri madde-lerin teşhis ve intak sanatları yardımıyla birbirlerine karşıüstünlüklerini iddia ve ispat etmeye çalıştıkları keyif vericimaddelerin (mükeyyifat) münazarası, Türk münazara ede-biyatında en çok işlenen konuların başında gelmektedir.Dâfi‘u’l-Hüzn adlı eser ise bu türün şimdiye kadar bilinme-yen bir halkasını oluşturmaktadır. Müellifi meçhul olan bueser, Nidâî’nin yeniden yazım örnekleri arasında ilk sıradayer almaktadır. Dâfi‘u’l-Hüzn, Vardarlı Fazlî tarafındanmesnevi şeklinde ve Mahzenü’l-Esrâr adıyla yeniden yazıl-mıştır. Bu makale Mahzenü’l-Esrâr örneğinde yenidenyazılan eserlerde ne gibi değişiklikler yapılabileceğini belir-lemeyi amaçlamaktadır. Bunun için öncelikle kaynak metinile yeniden yazılan metin tanıtılmış, muhtevaları hakkındamukayeseli bir şekilde bilgi verilmiş, iki eser arasındaki ilişkiaçıklanmış ve Türk münazara edebiyatında Dâfi‘u’l-Hüzn’ün yeri belirlenmeye çalışılmıştır. Ardından Mah-zenü’l-Esrâr örneğinde, yeniden yazım sürecinde kaynakmetnin ne kadar değişebildiği, hangi hususlarda değişim ta-sarrufunda bulunulabildiği ayrı başlıklar altındadeğerlendirilmiş, bu yapılırken de elde edilen bulgular başkaeserlerden örneklerle desteklenmiştir. Ayrıca bu değerlen-dirmeler sırasında Dâfi‘u’l-Hüzn’ün neden nazmaçekildiği, kaynak metin üzerinde yapılan değişikliklerinhangi amaçlarla yapıldığı sorularına cevap aranmıştır. Sonolarak Dâfi‘u’l-Hüzn’ün çeviri yazımı yapılmıştır.

The debate of pleasure-giving substances such as opium, bersh, hashish, boza, wine and coffee is the most written topic in Turkish debate literature. In this genre, these sub- tances fight for superiority over others by means of personification. Dâfi‘ al-Huzn is a hitherto unknown link of the genre. This anonym work is the first rewriting of Nidâî’s Mubâhasât-ı Mukeyyifât. Dâfi‘ al-Huzn was rewritten in mathnawi form by Vardarlı Fazlî with the title of Mahzan al-Asrâr. This paper aims to determine what kind of changes can be made in the rewritten works by gi- ving Mahzan al-Asrâr as an example. For this purpose firstly the source text and its rewriting have been introdu- ced, their contents have been illuminated comparatively, the relationship between them has been explained and the place of Dâfi‘ al-Huzn in Turkish debate literature has been determined. Then, in the case of Mahzan al-Asrâr, how and how much the source text can be changed during the rewri- ting process has been evaluated under different headings and the findings have been supported by examples from ot- her works. In addition, during these evaluations, the answers to the questions for the purpose of the changes made on the source text and why Dâfi‘ al-Huzn was trans- ferred into poetry have been sought. Finally, Dâfi‘ al-Huzn has been transcripted.

PDF

___

ACLÛNÎ (t.y), Keşfü’l-Hafâ, I, Haleb: Mektebetü’t-Türasi’l-İslâmî.
AKKAYA, İbrahim ve Fahri Ayanoğlu (2009), Osmanlı İmparatorluğu’ndan Gü- nümüze Denizlerimizin Âmirleri: Derya Kaptanları, Bahriye Nazırları, Deniz Kuvvetleri Komutanları, İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü.
AKSOYAK, İsmail Hakkı (2018), “XVII. Yüzyıl Şâirlerinden Vardarlı Fazlî’nin Mahzenü’l-Esrâr (Dâfi‘ü’l-Hüzn) Mesnevisi”, Akademik Dil ve Edebi- yat Dergisi, 2/II, 78-137.
AKSOYAK, İsmail Hakkı (2016), 14. Yy’dan 19. Yy’a Anadolu ve Rumeli’de Ya- zılmış Türkçe Edebi Metinler Üzerine Söylenmemiş Sözler, Ankara: Grafiker Yay.
ALPAY, Gönül (1973), “Yusuf Emiri’nin Beng ü Çagır Adlı Münazarası”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara: TDK Yay., 103-125.
ATİK, Arzu (2012), “Bir Hulasa Denemesi: Cevrî ve Selîmnâme’si” Divan Ede- biyatı Araştırmaları Dergisi 8, İstanbul, 21-36.
AYNUR, Hatice (2019), “A Survey of Disputation Texts in Ottoman Litera- ture”, Disputation Literature in the Near East and Beyond, Ed. by Enrique Jiménez & Catherine Mittermayer, Berlin: De Gruyer, (bas- kıda).
AYNUR, Hatice ve Jan Schmidt (2007), “A Debate Between Opium, Bersh, Hashish, Boza, Wine and Coffee”, TUBA, 31/I, 51-117.
BABACAN BURSALI, Meryem (2017), “Berlin Devlet Kütüphanesinde Bulu- nan Bir Mecmua ve Müellifi Bilinmeyen Bir Eser: Esrâr-nâme”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/2, 1-34.
BEHRENS-ABOUSEIF, Doris (2000), “İbrâhim Gülşenî Külliyesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, 21, İstanbul, 304-305.
BENLİ, Şeyma (2019), Klasik Türk Edebiyatında Münazara, Doktora Tezi, İÜ SBE, İstanbul.
BİLGEGİL, Kaya (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat), İstanbul: Enderun Kitabevi.
ÇELEBİOĞLU, Âmil (1998), “Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: MEB Yay.
DONUK, Suat (Haz.) (2017), Nev‘îzâde Atâyî, Hadâ’iku’l-Hakâ’ik Fî Tekmileti’ş- Şakâ’ik: Nev‘îzâde Atâyî’nin Şakâ’ik Zeyli (İnceleme-Tenkitli Metin), II, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
ERKAL, Abdulkadir (2016), Osmanlı Toplumunda ve Edebiyatında Afyon ve Es- rar, Ankara: Birleşik Dağıtım.
FIĞLALI, Ethem Ruhi (2001), “İsnâaşeriyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, 23, İs- tanbul, 142-147.
GÜRBÜZ, Mehmet ve Tuba Durmuş (2017), “Nazımdan Nesre Anlatımın Dö- nüşümü: Dâsitân-ı Ferruh u Hümâ Örneği”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 19, İstanbul, 147-168.
GÜVENÇ, Ahmet Özgür (2015), “Deli Dumrul’un Yeniden Yazım Sürecin- deki Değersel Dönüşümü”, Düşünce Hayatımızda ve Kültürümüzde Dede Korkut Uluslararası Sempozyumu, 21-22 Mayıs 2015, ed. Fatih Yalçın & Kürşad Kara, Bayburt: Bayburt Üniversitesi Yay., 135-146.
İPŞİRLİ, Mehmet (1993), “Çelebi”, TDV İslam Ansiklopedisi, 8, İstanbul, 259.
KÂTİP ALİ EFENDİ (?), Dâfi‘u’l-Hüzn, Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 892.
KESKİN, Mustafa, Ayhan Öztürk, Hamdi Savaş, Havva Kurt (Haz.) (1997), Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye, IV/I, İstanbul: Sebil.
KILPATRİCK, H. (1999), “Abridgements”, Encyclopedia of Arabic Literature, ed. Julie Scott Meisami & Paul Starkey, V. 1, London and New York: Routledge, 23-24.
KRSTİC, Tijana (2011), “Illuminated by the Light of Islam and the Glory of the Ottoman Sultanate: Self-Narratives of Conversion to Islam in the Age of Confessionalization”, Contested Conversion to Islam: Nar- ratives of Religious Change in the Early Modern Ottoman Empire, Stanford, California: Stanford University Press, 98-120.
KÜRKÇÜOĞLU, Kemal Edip (Haz.) (1955), Fuzûlî, Beng ü Bâde, İstanbul: Ma- arif Basımevi.
OCAK, Ahmet Yaşar (2013), Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler yahud Dairenin Dışına Çıkanlar (15-17. Yüzyıllar), 4. bs., İstanbul: Timaş.
ÖZÇELİK, Kenan (2017), “17. Yüzyıldan 14. Yüzyıla Armağan: Şâdî Meddâh Adına Yayımlanan Maktel-i Hüseyin”, Mertol Tulum Kitabı, ed. Ah- met Kartal ve Mehmet Mahur Tulum, Eskişehir: Sivrihisar Belediyesi, 609-622.
ÖZÇELİK, Sadettin (2007), “Nidâî”, TDV İslam Ansiklopedisi, 33, İstanbul, 77- 78.
ÖZTÜRK, Metin (2006), Sıhhatî Çelebi’nin Menâkıb-ı Mükeyyifât-ı Âlem Risalesi Çerçevesinde 17. Yüzyıl İstanbul’unda Keyif Verici Maddeler, YL Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
SEVİNDİK, Hakan (2013), “Nidâ’ī’nin Mubâhasât-ı Mükeyyifât Adlı Müna- zarası ve Osmanlı Günlük Yaşamının Bir Parçası Olarak Keyif Verici Maddeler”, Uluslararası Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu, 10- 12 Mayıs 2012, Ordu: Ordu Üniversitesi Yay., 326-351.
ŞENER, Hasan (Haz.) (2014), Nağzî, Münâzara-i Kahve vü Bâde, Ankara: Gra- fiker Yay.
TERZİOĞLU, Derin (2013), “How to Conceptualize Ottoman Sunnitization: A Historiographical Discussion”, Turcica, 44, 301-338.
TOSKA, Zehra (2007). “Ahmet Mithat Efendi’nin ‘Bir Diğer Eseri’: Hulâsa-i Hümâyunnâme”, TUBA, 31/II, 291-318.
UZUN, Mustafa (2013), “Yazıcıoğlu Mehmed Efendi”, TDV İslam Ansiklope- disi, 43, İstanbul, 362-363.
ÜLKEN, Fatih (2017a), “Müellifi Meçhul Bir Edebî Münazara: Hikâyât-ı Mü- keyyifât-ı Âlem”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/52, 261- 276.
ÜLKEN, Fatih (2017b), “24 Rebiyülevvel 1163/3 Mart 1730 Tarihli Bir Mükey- yifat Münazarası: Muhâleme-i Mükeyyifât”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/54, 180-191.
ÜNVER, İsmail (1986), “Mesnevi”, Türk Dili Dergisi Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), 36/LII, 430-563.
WAGNER, E. (1993), “Munazara”, Encyclopaedia of Islam, ed. C.E. Bosworth & E. Van Donzel & W.P. Heinrichs & Ch. Pellat, V. 7, Leiden & New York: E.J. Brill, 565-568.
YILMAZ, Fatma Büyükkarcı (2013), “Nidayî El-Ankaravî’nin Bilinmeyen Bir Eseri Mübâhasât-ı Mükeyyifât ve Aynı Konudaki Diğer Eserler”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/3, 681-704.
YILMAZ, Ozan (Haz.) (2012), Sûdî-i Bosnevî, Gülistân Şerhi, İstanbul: Çamlıca Yay.