Ahmed Yesevî’nin Hikmetlerinde Sayı Sembolizmi

İlkçağlardan itibaren insanların sembolleri kullandıklarıbilinmektedir. Semboller zamanla sözlü ve yazılı geleneklebirlikte mitlerin, efsanelerin, destanların, sosyal ve dinîkültürün, edebiyatın, şiirin ayrılmaz bir öğesi haline gelmiştir.Şairler duygu ve düşüncelerini ifadede sembolik bir dil kullanır.Sembolik dil unsurlarından biri de sayılardır. Sayısembolizminin kökenleri Sümer, Babil uygarlıklarınadayanırken farklı kültürlerin tesiriyle gelişmiş, Türk ve İslâmkültürlerini de etkilemiştir. En ilkel/batıl inançlardan bilimselçalışmalara varıncaya kadar hemen hemen pek çok alandavarlığını gösteren sayılar, sayısal bilimlerin yanı sıra sosyalbilimlerde de başvurulan bir kaynaktır. Bu sayılardan özelliklebazıları farklı kültürlerde daha sık ele alınırken, bazı sayılar dahaaz kullanılmıştır. Örneğin halk kültüründe üç, dört, beş, yedi,dokuz, kırk gibi bazı sayılara özel anlamlar yüklenmesi ve busayıların kutlu sayılması masal, destan, deyim, hikâye, atasözü vebatıl inançlarda da kendini hissettirmektedir.Türkler arasında bilinen ilk tarikatın kurucusu olması,Anadolu’da İslâm’ın yayılışına manevi bir önderlik yapması vegerek İslâmî ve tasavvufî çevrelere gerekse verdiği evrenselmesajlarla tüm kültürlere rehberlik edecek olan Dîvân-ı Hikmetgibi bir eserin de sahibi olmasıyla önem arz eden pîr-i TürkistanHoca Ahmed Yesevî eserinde bu sembolik dili kullanmıştır.Dîvân-ı Hikmet baştan sona incelendiğinde Hoca AhmedYesevî’nin özellikle bu çalışmada incelenecek olan sayısembolizmine çokça yer verdiği görülmüştür. Özellikle Türkkültüründe diğerlerine nazaran ön planda olan bir, beş, yedi,sekiz, kırk gibi sayılar Hoca Ahmed Yesevî’nin şiirlerinde dedikkat çekmektedir. Hoca Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ıHikmet’inden hareketle ele alınan bu çalışmada insanlık tarihikadar eski olan sayı sembolizminin izleri aranacak ve Hoca AhmedYesevî tarafından bu sembolik dile yüklenen anlamlar tespitedilmeye çalışılacaktır.

Symbolism of Numbers in Ahmed Yasawi’s Aphorisms

It is known that people have used symbols since the early ages. In the process of time, with oral and written traditions, symbols have become an inseparable element of myths, legends, epics, social and religious culture, literature and poetry. Poets use a symbolic language in expressing their emotions and ideas. One of the elements of symbolic language is numbers. The origin of symbolism of numbers date back to Sumerian and Babylonian civilizations and it has developed with the effect of various cultures, and therefore has had an influence on Turkish and Islamic cultures. Being in almost all fields from the most primitive/unreasoning beliefs to scientific studies, numbers are a kind of source referred not only in numeric fields, but also in social sciences. While some of the numbers are especially used more frequently in different cultures, other numbers are used less. For instance, the fact that numbers such as three, four, five, seven, nine and forty are given special meanings in Turkish culture and they are considered holy makes itself evident in fairy tales, epics, stories, proverbs and in superstitions. Pîr-i (Father of) Turkistan Khoja Ahmed Yasawi, who is the founder of Yasawiya sect that bears importance in terms of being the first ever sect to be founded by Turks in Anatolia and who acted as a spiritual leader for the spreading of Islam in Anatolia and who is a guide for both Islamic-sufistic circles and for all cultures via the universal messages he gave, and who has great importance for being the author of the work named Diwan-i Hikmat, used this symbolic language in this work. It is seen when the work is examined from the beginning to the end that he greatly gives place especially to symbolism of numbers, which is the subject of this study. In particular, numbers such as one, five, seven, eight, forty draw attention in Yasawi’s poetry. In this study, prepared by moving from the Diwan-i Hikmat by Khoja Ahmed Yasawi, the footsteps of symbolism of numbers, which is as old as the history of humanity, will be tracked, and the meanings attributed to this symbolic language by Khoja Ahmed Yasawi will be tried to be determined.

PDF

___

el-ACLÛNÎ, İsmâil b. Muhammed (1351), Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs I-II. Beyrut.
ALTUNAY, Erhan (2019), “Sayıların Sembolizmi”, http://www.hermetics.org/ Sayilar.html (Erişim Tarihi: 12.07.2019).
ATABEK, Reşat (1987), Sayı Sembolizmine Genel Bakış, İstanbul: Mimar Sinan Yay.
BİLGEGİL, Kaya (1980), Edebiyat Bilgi ve Teorileri: Belagat, Ankara: Sevinç Matbaası.
BOBAROĞLU, Metin (2012), “Simge Kavramı ve Simgesel Düşünme”, Simgesel Düşünme, İstanbul: Anadolu Aydınlanma Vakfı Yay.
BOZKURT, Kenan ve Hacer Bozkurt (2012), “Sayıların Gizemli Dünyası: Kültür ve Edebiyatta Sayı Sembolizmi”, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(1), 717-728.
COŞAR, Mevhibe (2011), “Alevi-Bektaşi Kültüründe Sayılara Yüklenen Terim Değeri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60, 113-128.
ÇETİNKAYA, Bayram Ali (2008), Sayıların Gizemi ve Tasavvufun Dinamikleri - İhvân-ı Safâ Modeli-, İstanbul: İnsan Yay.
DEMİREL, Şener (2012), “Sembol, Sembolik Dil ve Bu Bağlamda Mesnevî’nin İlk 18 Beytindeki Sembolik Unsurlar”, Turkish Studies, 7(3), 915-947.
DÖNMEZ, Banu Mustan (2010), “Alevi Cem Ritüelinde Canlandırılan Kırklar Söylencesinin ‘Şiir-Müzik-Dans’ ile İlişkisi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(14), 191-199.
DURBİLMEZ, Bayram (2009), “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-nâmelerde Dört Sayısı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 52, 71-86.
ELIADE, Mircea (1992), İmgeler Simgeler, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: Gece Yay.
ERASLAN, Kemal (1989), “Ahmed Yesevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 2. İstanbul: TDV Yay., 159-161.
FERAH, Hakan (2012), Dinlerde ve Halk İnançlarında Sayı Sembolizmi, Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
GÜZEL, Abdurrahman (1994), “Hacı Bektaş Veli’nin Hayatı ve Eserleri”, Birlik-Dirlik G.Ü. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, 1, 15-21.
Hoca Ahmed Yesevî (2010), Divân-ı Hikmet, (Haz.) Hayati Bice, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
https://www.ansiklopedikbilgiler.com/insan-vucudunda-kac-kemikvardir/ (Erişim Tarihi: 30.07.2019).
https://www.teknolojioku.com/bilim-teknik/vucudumuzdakidamarlarin-hayrete-dusuren-uzunlugu5a28f79218e540630d1d76e0 (Erişim Tarihi: 30.07.2019).
IFRAH, Georges (1998), Rakamların Evrensel Tarihi VI: Hint Uygarlığının Sayısal Simgeler Sözlüğü, çev. Kurtuluş Dinçer, Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
KARAKÖSE, Saadet (2016), “Klâsik Edebiyatımızda On Sekiz Bin Âlem Mefhumu”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(2), 687-704.
KELEŞ, Reyhan (2017), “Yedi Ulu Ozan’ın ‘Yedi’ Sembolizmi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 83, 49-79.
KILIÇ, Sibel (2016), “Eski Türk Topluluklarında Sayı Sembolizmi ve Türkmen Takılarına Yansıması”, Turkish Studies, 11(2), 733-754.
KORKMAZ, Esat (2016), Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Anahtar Kitaplar Yay.
KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuad (2014), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, İstanbul: Alfa Yay.
NASR, Seyyid Hüseyin (1985), İslâm Kozmoloji Öğretilerine Giriş, çev. Nazife Şişman, İstanbul: İnsan Yay.
NASR, Seyyid Hüseyin (2011), İslâm’da Bilim ve Medeniyet, çev. Nabi Avcı vd., İstanbul: İnsan Yay.
POLAT, Mahir (2017) “Alevilikte Mekân ve Liturjinin Varlık Halleri Açısından Cemevi’nin Anlam Katmanları”, Beylikdüzü Cemevi Mimari Proje Yarışması 2015, İstanbul: Beylikdüzü Belediye Kültür Yay., 11- 28.
SCHIMMEL, Annemarie (1998), Sayıların Gizemi, İstanbul: Kabalcı Yay.
TOPALOĞLU, Bekir (1993a), “Cehennem: Kelâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 7, İstanbul: TDV Yay., 227-233.
TOPALOĞLU, Bekir (1993b), “Cennet: Cennet’in İsimleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 7, İstanbul: TDV Yay., 376-386.
TOPRAK, Süleyman (2006), “Münker ve Nekir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 32, İstanbul: TDV Yay., 14-15.
TÖKEL, Dursun Ali (2016), Divan Şiirinde Harf Simgeciliği, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yay.
Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük (2005), Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (2009), Ankara: Türk Dil KurumuYay.
ULUDAĞ, Süleyman (1989), “Âlem: Tasavvuf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 2, İstanbul: TDV Yay., 360-361.
WEBER, Alfred (1998), Felsefe Tarihi, çev. H. Vehbi Eralp, İstanbul: Sosyal Yay.
YARDIMCI, Mehmet (2008), “Geleneksel Kültürümüzde ve Âşıkların Dilinde Sayılar”, Edebiyat Tarihi Çerçevesinde Âşık Edebiyatı Araştırmaları, 83- 96. http://turkoloji. cu.edu.tr/CUKUROVA/sempozyum/semp_3/yardimci.pdf (Erişim Tarihi: 03.03.2017).
YAZAR, Tarık ve Fahrettin Geçen (2018), “Görsel Sanatlarda Evrensel Dil ve Sanatsal Sembolizm”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(61), 556-567.
YAZICI, Mehmet (2011), Alevilik: Alevi Deyişlerinin ve Gülbanglarının Sosyolojik Analizi, İstanbul: Çıra Yay.
YILMAZ, Ebru Burcu (2011), “Hikâye ve Romanlarda Sembol Dilinin Görüntüleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 56, 45-56.
YÜKSEL, H. Avni (1980), “Türk Folklorunda 7 (Yedi) Sayısı”, Erciyes: Aylık Sanat ve Fikir Dergisi, 29, 18-22.