Melike SOMUNCU

ÜNLEM VE ÜNLEMLERE İŞLEVSEL YAKLAŞIM ‘GARİBNÂME ÖRNEĞİ

Ünlemler heyecan, sevinç, üzüntü, kızgınlık kısaca duyguların tamamını aktarmada önemli bir kullanıma sahiptir. Bu aktarım bazen tek bir kelime ile bazen de vurgu, tonlama, jest ve mimikler ile gerçekleşebilmektedir. Sözlü anlatımda ünlemlerin aktarım yönünü anlamak çok daha kolay iken yazılı anlatımda bu durum oldukça zorlaşmaktadır. Bu zorluk ünlemlerin iç mekanizmasıyla ilgilidir. Türkologlar tarafından ünlem kapsamında yapılan çalışmalara bakıldığında, ünlemin şimdiye kadar birçok tanım ve sınıflandırma ile Türkoloji sahasında yerini aldığı fakat ünlemlerin diğer dil bilgisi konuları kadar detaylandırılmadığı görülmektedir. Bu makalede, ünlem ve ünlemin kapsam alanı Garibnâme örneği ile üç bölümde incelenmiştir. Türkologların ünlem tanımı ve sınıflandırılması ile ilgili görüşlerinin verildiği ilk bölümde ünlemlerin nasıl algılandığı ve tanımlandığı sunulmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde ise yazılı metinde anlam kapsamının anlaşılması zor olan ünlemlerin metin bağlamında nasıl ele alınması gerektiği ve bu gereklilik çerçevesinde ünlemlerin işlevsel yönü ortaya konmuştur. Üçüncü bölümde ise ünlemlerin işlevsel yönü Garibnâme örneğinde sunulmuştur. Garibnâme, ünlemler açısından zengin bir kompozisyona sahiptir. Garibnâme metni bağlamında öfke, kızgınlık, yol gösterme, dikkati çekme, istek, dua, beklenti, iyi temenni, açıklama gibi birçok işleve sahip olan ünlemler detaylandırılmıştır. Böylece Garibnâme’deki bazı ünlemlerin metin bağlamındaki işlevleri tespit edilerek yazılı metinlerde yer alan ünlemlere işlevsel yönden de bakılabileceği gösterilmiştir.

Functional Approach to Interjection and Interjections ‘Gari̇bnâme Example’

Interjections are in an important position in conveying theexcitement, joy, sadness and anger briefly all of the emotions. While thistransfer is sometimes accomplished with a single word, sometimes it isrealized with emphasis, intonation, gesture and facial expressions. While itis much easier to understand the transfer direction of interjections in verbalexpression, this situation becomes more difficult in written expression. Thisdifficulty relates to the internal mechanism of interjections. When studies oninterjection by Turcologists are examined, it is seen that interjection has takenplace in the field of Turcology with many definitions and classifications, butinterjections are not as detailed as other grammar subjects. In this article, the scope of interjection and interjection is examined inthree sections with the example of Garibnâme. In the first section, wherethe opinions about the definition and classification of the Turkologists aregiven, it is tried to be presented how the interjections are perceived anddefined. In the second part, the explanations of the meaning of the meaningin the written text are difficult to understand, and the functional aspect of theinterjections within the framework of this requirement is presented. In thethird part, the functional aspect of interjections is presented in the exampleof Garibnâme. Garibnâme has a composition rich in interjections. In the context of the text ofGaribnâme, the interjections that have many functions such as anger, anger,guidance, attention, desire, prayer, expectation, good wish, explanation aredetailed. Thus, it has been shown that the functions of some interjections inGaribnâme in the context of text can be viewed in terms of functional aspectsof the interjections in written texts.

PDF

___

AKDEMİR, Yılmaz; İSİ, Hasan (2017). “Erken Ortaçağ Türkçesinde Dini Terminoloji Oluşturma”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.1, Özel sayı 2, s.192-224.
AKSAN, Doğan (1999). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: TDK Yayınları.
ASLAN DEMİR, Sema (2008). Türkçede İsteme Kipliği Semantik-Pragmatik Bir İnceleme, Ankara: Grafiker Yayınları.
ATABAY, Neşe; ÖZEL, Sevgi; KUTLUK, İbrahim (2003). Sözcük Türleri, İstanbul: Papatya Yayınları.
BANGUOGLU, Tahsin (2007). Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
BİLGEGİL, Kaya (1984). Türkçe Dilbilgisi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
BROCKELMANN, Carl (1954). Osttürkische Grammatik Der Islamischen Litteratursprachen Mittelasiens. Brill Archive.
CÜNDİOĞLU, Dücane (2011). Sözlü Kültür’den Yazılı Kültür’e Anlamın Tarihi, İstanbul: Kapı Yayınları.
DAŞDEMİR, Muharrem (2014). Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal-İşlevsel Söz Dizimi, Erzurum: Eser Basım Yayınları.
DENY, Jean (1941). Türk Dili Grameri Osmanlı Türkçesi (çev. A. U. Elöve). İstanbul: MEB Yayınları.
EKER, Süer (2010). Çağdaş Türk Dili, 6. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.
EMRE, Ahmet Cevat (1931). Yeni Bir Gramer Metodu Hakkında Layıha, İstanbul: Devlet Matbaası.
EMRE, Ahmet Cevat (1945). Türk Dilbilgisi, İstanbul: TDK.
ERGİN, Muharrem (2000). Üniversiteler İçin Türk Dili, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
EYNEL, Sema (2018). Özbek Türkçesinde Ünlemler (Art Zamanlı Bir İnceleme), Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Uşak.
HACIEMİNOGLU, Necmettin (1992). Türk Dilinde Edatlar, İstanbul: MEB Yayınları.
HATİPOĞLU, Vecihe (1978). “Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü”, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
KARAAĞAÇ, Günay (2012). Türk Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
KOÇ, Nurettin (1996). “Yeni Dilbilgisi”, İstanbul: İnkılap Kitapevi.
KONONOV, Andrey Nikolayeviç (1956). “Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka”, SSCB Bilimler Akademi Yayınevi, Moskova-Leningrad.
KORKMAZ, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: TDK Yayınları.
GERMANOVİÇ, A.İ., (1966). “Mejdometiya russkogo yazıka”, Radyanska şkola, Kiev.
GRÖNBECH, K. (2011). Türkçenin Yapısı, çev: Mehmet Akalın, Ankara: TDK Yayınları.
GÜLENSOY, Tuncer (2000). “Türkçe El Kitabı”, Ankara: Akçağ Yayınları.
GÜNAY, Doğan (2007). Sözcükbilime Giriş, İstanbul: Multilungual Yayınları.
GÜNEŞ, Sezai (1997). “Türk Dili Bilgisi”, İzmir: Altındağ Matbaası.
SOMUNCU, Melike (2019). Türkçede Emir Kipinin İşlevleri, , İstanbul: Kesit Yayınları.
TDK, (2011). Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: TDK Yayınları.
TDK, (2008). Yazım Kılavuzu, Ankara: TDK Yayınları.
TDK, Güncel Türkçe Sözlük, (Erişim Adresi ve Tarihi: https://sozluk.gov.tr/, 23.11.2019).
TİKEN, Kamil (2004). Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve Zarf Fiilleri, Ankara: TDK Yayınları.
TOKLU, Osman (2011). Dilbilime Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
TOPALOĞLU, Ahmet (1989). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Yayınları.
USTA, Çiğdem (2013). Türkiye Türkçesinde Emir Kipliği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
VARDAR, Berke (2002). Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yayınları.
VİNOGRADOV, Victor (1972). “Russkiy yazık”, “Mejdometiya, ih grammatiçeskiye osobennosti i ih semantiçeskiye razryadı” (Erişim Adresi ve Tarihi: http://slovari.ru/default. aspx?s=0&p=5310&0a0 =6#s001; 09.12.2019).
YAVUZ, Kemal (2000). Garipnâme Metin, Günümüz Türkçesine Aktarımı ve Tıpkıbasım. 4. Cilt, İstanbul: TDK Yayınları.