Bu çalışma Rize’nin İkizdere İlçesine bağlı Güneyce Köyünde bulunan ve hâlihazırda tarihi bir tekke camii olan Şeyh Camiinde muhafaza edilen eserlerin tespiti ve değerlendirilmesi üzerinedir. Ahmed Ziyaüddin Gümüşhânevî’nin (ö.1311/1893) halifelerinden olan Şeyh Osmân Niyâzî Efendi (1828-1909) kurduğu mezkûr tekkesinde el yazması ve matbu eserlerden müteşekkil bir kütüphane oluşturmuştur. Zaman içerisinde bu kütüphane işlevini kaybedince elde kalan eserler tekke camiinin altındaki bir odada muhafaza edilmiştir. Şeyh Osmân Niyâzî Efendi’nin bizzat vakfederek kurduğu kütüphanedeki bu eserler, ağırlıklı olarak dinî ilimlerle alakalıdır. Kitapların çoğunluğunu matbu eserler oluşturmakla birlikte belli sayıda el yazması da mevcuttur. Caminin bulunduğu konum itibariyle araştırmacıların doğrudan ulaşabilmelerinin kolay olmadığı bu eserler, bölgenin nemli iklimi ve haşereler yüzünden hızla yok olmaktadır. Kütüphanede halen mevcut eserlerin sayısının ve listesinin bugüne kadar yayınlanmamış olması böyle bir çalışmayı gerekli kılmıştır. Bu sebeple camide bulunan elyazması ve matbu eserlerin tamamı gözden geçirilmek suretiyle bir tespit ve değerlendirme çalışması yapılmıştır.Osmanlı’da kurulan vakıfların yöneldiği alanların önemli bir kısmı eğitim faaliyetleridir. Kütüphaneler de ilmi çalışmaların vazgeçilmezleri olduğundan vakıflar bu alana da el atmışlardır. Osmanlı coğrafyası için medreselerin yanlarında veya tekkelerde imkânlar oranında bir de kütüphane kurulmaya çalışılmıştır. Özellikle on dokuzuncu yüzyılda kırsal kesimde sayıları artan kütüphanelerin eser açısından zenginliği bölgenin ilmi çalışmalarda tanınması ve talebe çekmesi bakımından da önem arz etmektedir. On dokuzuncu yüzyılda yaşamış Nakşibendi Şeyhi Ahmed Ziyaüddin Gümüşhânevî Hazretleri, ilmî çalışmalara önem veren bir tarikat ehli olarak kendi imkânları ile İstanbul’da bir matbaa kurdurmuş, 500 altın hibe ederek İstanbul’da kurdurduğu vakıf kütüphanesinin dışında, Karadeniz bölgesinde (Rize, Bayburt ve Of) üç tane daha kütüphane tesis ettirmiştir. Gümüşhânevî’nin bu kütüphanelere toplamda 18.000 kitap vakfettiği bilinmektedir. Karadeniz’deki bu kütüphanelere mütevelli olarak atanan Şeyh Efendinin halifelerinden olan Şeyh Osmân Niyâzî Efendi (1828-1909) de kendi imkânlarıyla Rize’nin İkizdere İlçesine bağlı Güneyce Köyünde bir kütüphane oluşturmuştur. Binaenaleyh bu çalışma Güneyce’deki mezkûr kütüphanede bulunan eserlerin tespiti üzerinedir. Şeyh Osmân Niyâzî Efendi’nin kurduğu bu kütüphane bugün Şeyh Camii olarak bilinen caminin üst katında bulunmaktaydı; ancak cami görevlilerinden edinilen bilgilere göre zaman içinde işlevini kaybedince elde kalan eserler tekke camisinin altındaki bir odada muhafaza edilmiştir. Bu bilgilerden hareketle Osmân Niyâzî Efendi’nin eserler için müstakil bir kütüphane binası yaptırmadığı caminin içindeki bölmelerde bu eserleri muhafaza ettiği anlaşılmaktadır. Osmân Efendi’nin bizzat vakfettiği bu eserler, ağırlıklı olarak dini ilimlerle alakalıdır. Kitapların çoğunluğunu matbu eserler oluşturmakla birlikte belli sayıda elyazması da mevcuttur. Bu eserlerin birçoğunun üzerinde Osmân Niyâzî Efendinin kütüphane vakfı mührü bulunmaktadır. Kütüphanede bulunan eserler Osmân Niyâzî Efendi’nin halifelerinden Ferşad Efendi tarafından hazırlanan ve hala mevcut olan kütüphane defterine kaydedilmiştir. Yakın bir zamanda ise İsmail Kara, kütüphanede bulunan eserlerin yeni bir listesini çıkartmış ve bu defterle mukayesesini yapmıştır. Hem kütüphane defteri hem de Kara’nın oluşturduğu listeler diğer eserler gibi kütüphane içinde kalmıştır. Bu da kitapların mahiyeti ve muhtevasına erişmeyi zorlaştırmaktadır. Ayrıca kütüphanenin yerinin sapa ve ulaşımının da zor olmasından dolayı yeterince ilgi görmediği anlaşılmaktadır. Caminin bulunduğu konum itibariyle araştırmacıların doğrudan ulaşabilmelerinin kolay olmadığı bu eserler, cami imamları tarafından muhafaza edilmeye çalışılsa da bölgenin nemli iklimi ve haşereler yüzünden çok büyük zarar görmesinin yanında kitapların kullanılmamasından doğan büyük tahribatların olduğu ilk bakışta göze çarpmaktadır. Bunların dışında tahrifatı önlemek için kitapların birçoğunun yeniden ciltlenme çabası da eserlerin daha fazla bozulmasını önlemesine rağmen amatörce yapıldığından –orijinalliğinin bozulması, yanlış isim verilmesi gibi- başka bir takım tahribatlara sebebiyet vermiştir. Yeninden ciltlenmiş bazı eserlerin sayfalarındaki varak numaraları ve derkenarların dahi kesildiği tespit edilmiştir.Ferşad Efendi tarafından hazırlanan kütüphane defterinde 155 eser ismi kaydedilmiştir. Söz konusu eserler Tefsir, Akaid, Fıkıh, Tasavvuf, Hadis, Usûl ü Fıkıh, Nahiv, Maânî, Sarf, Mantık ve Lügat alanlarındaki kitaplardan müteşekkildir. Görüldüğü üzere bu kitaplar tekke ve medreselerde okutulan derslere yönelik kaynaklardır. İsmail Kara’nın listesinde 183 cilt halinde 142 eser mevcuttur. Tespit ettiğimiz kadarıyla kütüphanede bugün 251 cilt halinde 147 eser bulunmaktadır. Bu eserlerin içinde el yazması kütüphane kayıt defteri ile beraber toplam 32 cilt yazma eser mevcuttur. Özel ahşap sandık içerisinde de cüzler halinde (otuz tam cüz) Kuran-ı Kerim vardır. Kalan 219 tanesi ise taş baskı ve matbu eserlerden oluşmaktadır. Toplam 251 cildin 171 tanesi sonradan yapılmış yeni ciltli, diğer eserler (bunlardan birisi otuz cüzlük sandık içindeki Kuran- Kerim’dir) ise dönemin cildindedir. Kütüphanede mevcut olan 31 adet elyazması eser künyelerine göre sıralanmış ve fiziki durumları detaylı şekilde açıklanmıştır. Eserin künyesi yazılırken müellifi, eserin adı, dili, telif tarihi, varsa istinsah tarihi, varak sayısı, satır sayısı ve ebatı şeklinde bir sıra takip edilmiştir. Bu eserlerin bazılarında eserin müellifi, telif tarihi, istinsah tarihi ve varak sayısı tespit edilememiştir. Bunlar soru işareti (?) koyulmak suretiyle belirtilmiştir. Çalışmamızda tespit edilmiş ve karşılaştırılmış matbu ve elyazması eserlerin haricinde kütüphanede mevcut olup kütüphane defterinde kaydına rastlanmayan eserler bir tablo halinde listelenmiştir. Bu tabloya göre 64 cilt halinde 56 eser tespit edilmiştir. Tablodaki eserlerin çoğunun Ferşad Efendinin kitap tasnifinden sonraki dönemlerde kütüphaneye eklendiği anlaşılmaktadır. Bunun dışında eserlerin bir kısmı, yeni ciltlemeden kaynaklı farklı şekillerde isimlendirilmiştir.Bu çalışmada ücra bir Karadeniz köyünde bulunan ve sınırlı sayıda insan haricinde varlığından haberdar olunmayan medrese eğitimi ve tekke kültürü için de kıymeti tartışılmaz eserlerin gün yüzüne çıkartılarak araştırmacıların hizmetine sunulması amaçlanmıştır. Ancak bu kütüphane haricindeki Gümüşhânevî hazretlerinin çabalarıyla kurulan diğer üç kütüphane için de etraflı bir çalışma yapılması zarureti vardır. Zira diğer kütüphanelere vakfedilen eserlerin çoğunun akıbeti meçhuldür. Bu kıymetli eserlerin tanıtımı hakkında yaptığımız çalışmamızın yeterli olmayacağından, eserlerin vakıf şartlarına riayet edilmek suretiyle güvenli ve ulaşılabilir bir ortama taşınması ve mikrofilme aktarım işleminin ivedilikle yerine getirilmesi gerekmektedir. Anadolu’nun muhtelif köy, kasaba ve şehirlerinde kayıt dışı kalmış, tanıtılmamış ve ilim alemi tarafından bilinmeyen irili ufaklı çok sayıda el yazması ve matbu eserin varlığı söz konusudur. Bu eserlerin de bulundukları yerlerde kayıt altına alınıp ulusal anlamda bilinirlik kazanmaları da elzemdir.

This study is about the determination and consideration of the works kept in Sheikh Mosque which is already a historical tekke (dervish lodge) mosque in Guneyce village, in Ikizdere County, in Rize. Sheikh Osmān Niyāzī Efendi (1828-1909), one of Ahmed Ziyauddin Gumuşhānevī’s caliphs, constituted a library containing manuscript and printed books in his tekke. When this library went to pieces in the process of time, the remained books were kept in a room under the tekke mosque. These books of the library that was founded by his own devotions of Sheikh Osmân Niyâzî Efendi, are largely about religious sciences. Though most of the books were printed, there are certain amount of handwritten manuscripts. These works that are not reachable easily because of the location of the mosque have been perishing very fast because of the humid climate of the region and the insects. This study is necessary because the count and the list of the books in the library have not been published yet. So, a study of consideration and determination was conducted by examining all the manuscripts and printed books kept in the mosque.An important part of the foundations established in the Ottoman Empire are educational activities. Since the libraries were indispensable for their scientific studies, foundations were also involved in this area. For the Ottoman geography, within the bounds of possibility a library has been tried to be built beside the madrasahs or in the dergahs. Especially in the nineteenth century, in the countryside the number of the libraries is increasingly important in terms of the recognition of the richness of the library, being known in scientific works and the drawing of students. In the nineteenth century, Naqshibandī Sheikh Ahmed Ziyāuddīn Gumushhānawī who as a person of a religious order gave importance to the study of science, established a printing press in Istanbul with his own possibilities. Apart from the foundation library in Istanbul which was established by donating 500 gold, he has also installed three more libraries in the Black Sea Region (Rize, Bayburt and Of). It is estimated that Gumushhanawī has dedicated a total of 18,000 books to these libraries. Sheikh Osman Niyāzi Efendi (1828-1909), one of the deputies of Sheikh Efendi who was appointed as trustee to these libraries in the Black Sea Region, created a library in the village of Guneyce in Rize's Ikizdere district. In addition, this work is based on the detection of the books found in the mentioned library in Guneyce.  Founded by Sheikh Osman Niyāzi Efendi, this library was located on the upper floor of the mosque known as Sheikh Mosque; but according to the information obtained from the mosque officials, the artifacts that had gone to pieces in the course of time had been retained in a room under the tekke mosque. It is understood from this information that Osman Niyāzi Efendi had preserved these books in the rooms inside the mosque where he did not have a separate library building for the books. These books, which have been dedicated by Osman Efendi personally, are mainly related to religious sciences. There is a certain amount of manuscripts in addition to printed books that are in majority. Many of these books have the Osman Niyazi Efendi's library foundation seal. The books in the library were recorded in the library book (still exist) prepared by Fershād Efendi, one of Osman Niyāzi Efendi's deputies. In the near future Ismail Kara has made a new list of books in the library and made a comparison with this book. Both the library book and the lists created by Kara are kept in the library like other books and it makes difficult to access the contents of the books. It is also understood that the library is not interested enough due to its location and difficulties of access. Even though the mosque imams have been trying to preserve these books, there is a great damage caused by not using the books as well as the damages stemmed from the region’s humid climate and pests. In addition to this, many attempts to re-bind the books to prevent defacement have caused some other destructions, such as the corruption of the original pages and giving the wrong name to the books. It has been determined that the numbers of leaves and even marginal nots are cut off in some new bound books.155 books were registered in the library book prepared by Fershād Efendi. These books are Tafsīr, ʿAqā’id, Fiqh, Sufism, Hadīth, Uṣūl al-fiqh, Naḥv, Maʿānī, Ṣarf, Logic and Lugāt. As you can see, these books are the sources for the lessons taught at the tekke and the madrasahs. There are 142 books in 183 volumes on Ismail Kara's list. As far as we know, there are 147 books in the library today in 251 volumes. In these books, there are totally 32 volumes of manuscripts along with a manuscript library book. In a special wooden crate there is also the Qur’an (thirty full part). The remaining 219 are composed of stone prints and printed works. 171 of these books are new volume, while the others (one of them is the Qur’an in the crate) are in the volume of the period.Thirty-one manuscripts in the library are arranged according to their artwork and physical conditions of them are explained in detail. When the record of the book was written, a sequence of author, title, language, copyright date, if available re-writing date, number of leaf, number of rows, and size were followed. In some of these books, the author's name, copyright date, date of re-writing and number of leaflets could not be determined. These are indicated by putting a question mark (?). Apart from the printed and handwritten works found and compared in our work, the books which are not found in the library books are listed in a table. According to this table, 56 books were found in 64 volumes. It is understood that most of the books on the table were added to the library by Fershād Efendi in the period after the book classification. Apart from this, some of the books have been named different because of new binding. In this study, it was aimed to present the valuable books for the education of madrasah and tekke culture, which are not known to anyone other than a limited number of people in a remote Black See village, to be brought to the service of researchers. However, it is necessary to carry out a comprehensive study on the other three libraries established by the efforts of Gumushhānawī other than this library. Most of the books that are dedicated to other libraries are unknown. Since our work on the identification of these precious books is not sufficient, it is necessary to move the books to a safe and accessible atmosphere by observing the foundation conditions and to carry out microfilm transfer process promptly. There are a lot of manuscripts and printed books in various villages, towns and cities of Anatolia which are unregistered, unrecognized and unknown by the academia. It is also essential that these books have to be recorded in the places where they are found and gain national awareness.