Adnan Hoyladı

Hanefî Çevreler Özelinde Kadınların Fıkıh İlmine İlgisi

Women’s Interest in The Science of Fiqh in The Frame of The Ḥanafī Circles

Abstract: From the past to the present, women’s involvement in social life and their preoccupation with science has been a problematic issue in most societies. The Prophet Muhammad gave importance to women, who were worthless in the period of Jahiliya, in a way that could not be found in the rest of the world. The Prophet gave them the right to access social life, mosques and intellectual assemblies. First, The Prophet Muhammad forbade women to be prevented from going to mosques and even requested that women who want to come to the mosque for worship be allowed at night. Emphasizing the education of women, the Prophet ensured that they were taught to read and write. He contributed to their education by allocating a special day for women’s education. He even opened a school called Ṣuffetu'n-Nisā – a space enabling women to receive an education. After the death of the Prophet, women’s access to mosques and intellectual assemblies was increasingly restricted due to the dominant character of Arab society and the poor understanding of the Prophet’s message by some. His wife Aisha said, “If Hz. Muhammad knew what women were doing in mosques, he would have forbidden them to come to the mosque.” Her testimony shows that some women of her time believed their behaviours were not in line with the requirements of Islam. However, women who understood the message of our Prophet correctly researched various Islamic sciences. It is known that until the fourth century Hijri, many women narrated hadiths, gave lectures in Damascus Umayyad Mosque, Masjid al-Aqsa, and Masjid al-Nabī, and many male students, including the caliph, attended these lectures. It is even stated in the sources that some women went on long journeys to collect hadiths. The fact that women were considered an element of sedition, especially since the third century, prevented them from going to mosques and intellectual assemblies in the name of piety. At the same time, as the works of Greek philosophers and logicians were translated and recognized in the Islamic world, their negative ideas about women had a partial effect on Islamic scholars. On the other hand, the fact that negative judgments of the Israelite narrations about women entered Islamic sources had a partial negative effect on the views of Muslim scholars towards women. In addition, since the fourth century of the hijra, the beginning of the dominance of the Shiite Fatimids in Egypt and the Shiite Buwayhids in Iraq brought about serious changes in the social life of the Muslim community. Going out of women was the cause of disasters such as famine and epidemics, and they were restricted from leaving their homes and accessing intellectual assemblies. In the sixth century Hijri, the number of female scholars increased in the Muslim society, when the society gained stability with the Saljūq, Ayyubid and Mamlūk dominations. However, this positive picture came to an end with the Mongol invasion, which came from the east and caused great damage to all intellectual studies. During this period, many scholars lost their lives, libraries were plundered, and intellectual assemblies were disbanded. After the Mongolian invasion passed in the Islamic world, the number of female jurists, which has a fluctuating course until today, has changed according to the conditions of the time they live in. In the course of history, women’s interest in fiqh has depended on their access to knowledge and knowledge centres. Women sometimes learned fiqh through their individual efforts. Sometimes they had the chance to learn fiqh from their next of kin or husband, such as their grandfather, father, husband, or brother, who were also jurists. When the historical context is examined, it can be seen that the number of female jurists in every period is less than that of men. In this case, the biggest factor is the responsibilities within the family, such as housework and childcare imposed on women by society. Women had to devote most of their time to accomplishing these tasks. In Muslim societies, it is important for women to learn Islamic law/fiqh according to their own school of law so that they can fulfil the orders of the religion. In this sense, although women did not fall behind in the education of fiqh, they remained in the background in writing books and intellectual activities.

PDF

___

Abdülvehhâb, Hasan Hüsni. Şehîrâtü’t-Tûnîsiyyât. Tunus: el-Matbaatü’t-Tûnûsiyye, 1353.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Ahkâmü’n-nisâ. thk. Amr Abdülmünim Selîm. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2002.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. thk. Şuayb Arnavûd-Adil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
Akerî, Ebü’l-Fellâh Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâr men zeheb. thk. Mahmûd el-Arnâvûd. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1986.
Altıntaş, Ramazan. “Cahiliye Arap Toplumunda Kadın”. Diyanet İlmî Dergi 37/1 (2001), 61-85.
Aslan, Bedri. “Meşhur Fakih Kadınlar (Hicrî İlk Üç Asır)”. Turkish Studies 13/25 (2018), 41-54.
Aslan, Recep. “Kadınların Hz. Peygamber’e Yönelttikleri Sorular ve Bunların Eğitim Açısından Değeri”. Ekev Akademi Dergisi 15/49 (2011), 51-64.
Baktemur, Zeynep. “Aydınlanma Çağı Filozoflarına Göre Kadın: Schopenhauer, Kant ve Rousseau Örneği”. İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi 1 (2019), 1-12.
Birgivî, Muhammed b. Pir Ali. Zuhru’l-müteehhilîn ve’n-nisâ fî ta’rîfi’l-ethâr ve’d-dimâ. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2005.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Bağâ. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 5. Basım, 1993.
Çolakoğlu, Hilal. “Antik Yunan ve Platon’da Cinsiyet Sorunu”. Atatürk İletişim Dergisi 9 (2015), 223-229.
Debbâğ, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Muhammed. Meâlimü’l-îmân an ma‘rifeti ehli Kayrevan. thk. Abdülmecîd el-Hayâlî. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1426.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb Arnavûd - Muhammed Kâmil Karah Balilî. Beyrut: Dâru’r- Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
Furat, Ahmet Hamdi. Hanefî Mezhebinin Oluşumunda Kûfe Şehrinin Sosyo-Kültürel Yapısının Etkisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
Gazzî, Necmeddîn Muhammed b. Muhammed. el-Kevâkibü’s-sâira bi a’yâni’l-mieti’l-âşirâ. thk. Halîl el-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1997.
Gözütok, Şakir. “İslam Tarihinde Kadın Öğretimi ile İlgili Bazı Yaklaşımlar”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2 (2001), 269-301.
Hâkim en-Nisâbûrî, Ebû Abdullah Ahmed b. Abdullah. el-Müstedrek alâ’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
Harman, Ömer Faruk - Aydın, Mehmet Akif. “Kadın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/82-94. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîhu Bağdât ve zuyûluhü. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1417.
Hicrânî, Ebû Muhammed et-Tayyîb b Abdullah. Kılâdetü’n-nahr fî vefiyyâti a‘yâni’d-dehr. thk. Hâlid Zevârî. Cidde: Dâru’l-Menhec, 2008.
Houtsma, Martijn Theodoor vd. Mu’cezü dâirati’l-meârifi’l-İslâmiyye. thk. İbrahim Zeki Hurşîd vd. Kahire: Merkezü’ş-Şârika li İbdâ’i’l- Fikrî, 1998.
İbn Asâkir, Ebû’l-Kâsım Ali b. Hasan. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Garâme el-Amravî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
İbn Fâtik, Mübeşşir. Muhtâru’l-hikem ve mehâsinu’l-kelim. çev. Osman Güman. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye li İbn Hişâm. thk. Mustafa es-Sakâ vd. Mısır: Şerike Mektebe ve Matbaa Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdüh, 2. Basım, 1955.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fedâ İsmail b. Ömer el-Kureyşî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hicr, 2003.
İbn Kutluboğa, Ebü’l-Fidâ Zeynüddîn Kâsım. Tâcu’t-terâcîm. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb Arnavûd vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1. Basım, 2009.
İbn Reşîd es-Sebtî, Muhammed b. Ömer. Mil’ü’l-ayba. thk. Muhammed el-Habîb ibn el-Hûce. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
İbnü’l-Adîm, Ömer b. Ahmed el-Akîlî. Buğyetü’t-taleb fî târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1997.
İbnü’l-Mülakkin, Ebû Hafs Amr b. Ali. Muhtasaru İstidrâki’l-Hâfızı’z-Zehebî alâ Müstedreki Ebî Abdillehi’l-Hâkim. thk. Abdullah b. Hamd el- Lüheydân-Sa’d b. Abdullah Âl Hümeyyed. Riyad: Dâru’l-Âsime, 1411.
Kehhâle, Ömer Rıza. A’lâmü’n-nisâ fî âlemeyi’l-Arab ve’l-İslâm. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1959.
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn. Beyrut: Dâru’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdülkebîr el-İdrîsî. Fihrisü’l-fehâris ve’l-esbât ve mu’cemü’l-meâcim ve’l-meşîhât ve’l-müselsilât. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1982.
Kışlakçı, Turan. “Felsefeciler Kadınları İlimden Uzaklaştırdı”. Haber Portalı. Timeturk. 09 Mart 2010. Erişim 25 Aralık 2021. https://www.timeturk.com/tr/2010/03/09/felsefeciler-kadinlari-ilimden-uzaklastirdi.html
Koca, Ferhat. “Bedâiu’s-sanâi‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/294. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Kureşî, Abdülkadir b. Muhammed b. Muhammed Ebî’l-Vefâ. Cevâhiru’l-mudiyye fi tabakâti’l-Hanefiyye. thk. Abdulfettah Muhammed el-Hulv. Kahire: Dâru Hicr, 1993.
Kürd Ali, Muhammed b. Abdürrezzâk. Hutatu’ş-Şâm. Dımaşk: Mektebetü’n-Nûrî, 3. Basım, 1983.
Leknevî, Ebû’l-Hasanât Abdülhayy. Fevâidu’l-behiyye fî terâcîmi’l-Hanefiyye. thk. Muhammed Bedrettin Ebû’l-Firâs en-Ne‘sânî. Mısır: Dâru’s-Saâde, 1324.
Mahmood, Hamid. “The Lost Female Legacy: Women Scholars in Islam”. Kişisel. Hamid Mahmood. 13 Mayıs 2012. Erişim 25 Aralık 2021. https://hamidmahmood.co.uk/tag/the-lost-female-legacy-women-scholars-in-islam/
Makdisî, Ebû Muhammed Abdülganî b. Abdülvâhid. el-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Şâdî b. Muhammed Âl Nu’mân. Kuveyt: Şeriketü Girâs, 2016.
Mekkî, Ebü’t-Tayyîb Muhammed b. Ahmed. Zeylü’t-Takyîd fî ruvâti’s-sünen ve’l-esânîd. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1990.
Mekkî, Muvaffak b. Ahmed. Menâkıbü Ebî Hanîfe. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1981.
Mevsîlî, Abdullah b. Muhammed. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. thk. Mahmûd Ebû Dakîka. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1937.
Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz. Dürerü’l-hükkâm şerhu Gureri’l-ahkâm. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts. Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l- Arabiyye, 1. Basım, 1955.
Nedvî, Muhammed Ekrem. el-Vefâ bi esmâi’n-nisâ. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1442.
Nedvî, Muhammed Ekrem. “Two Questions About the Dictionary of Women Scholars”. Kişisel. Shaykh Mohammad Akram Nadwi. Erişim Tarihi: 02 Kasım 2021. https://www.akramnadwi.com/two-questions-about-the-dictionary-of-women-scholars/
Nedwi, Mohammad Akram. al-Muhaddithât: The Women Scolars in Islam. London: İnterface Puplications, 2007.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1986.
Sebezmûnî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ya‘kûb. Keşfü’l-âsâri’ş-şerîfe fî menâkibi’l-İmâm Ebî Hanîfe. thk. Latîfürrahmân el-Behrâîcî el-Kâsımî. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2020.
Sehâvî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdurrahman. ed-Dav’ü’l-lâmi’ li ehli’l-karni’t-tâsi’. Beyrut: Menşûrâtü Dâri’l-Mektebeti’l-Hayât, 1991.
Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerîm b. Muhammed el-Mervezî. et-Tahbîr fi’l-mu’cemi’l-kebîr. thk. Münîre Nâcî Sâlim. Bağdat: Riâsetu Dîvâni’l-Evkâf, 1975.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1993.
Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Muzaffer Yûsuf b. Kızoğlu. Mirâtu’z-zemân fî tevârîhi’l-a’yân. thk. Ammâr Rîhâvî - Muhammed Rıdvan Irksûsî. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan. el-Kesb. nşr. Abdülhâdî Harsûnî. thk. Süheyl Zekkâr. Dımaşk: y.y., 1980.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. Kahire: Dâru İbn Teymiyye, 2. Basım, 1994.
Tâlibî, Abdülhay b. Fahreddîn el-Hasenî. Nüzhetü’l-havâtır ve behcetü’l-mesâmi’ ve’n-nevâzır. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.
Temîmî, Takıyyüddîn b. Abdülkâdir ed-Dârî. et-Tabakâtu’s-seniyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. thk. Abdulfettah Muhammed el-Hulv. Kahire: Lecnetü İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, 1970.
Teymûr, Ahmed b. İsmail b. Muhammed. Nazara târihiyye fî hudûsi’l-mezâhibi’l-fıkhıyyeti’l-erbaa. Beyrut: Dâru’l-Kâdirî, 1990.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1996.
Yahsubî, Ebû’l-Fadl Iyâz b. Musa. Tertibu’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik. thk. İbn Tâvît et-Tancî vd. Muhammediye: Matbaatu Fidâle, 1970.
Yıldız, Hakkı Dursun-Yetkin, Şerare. “Abbâsîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/31-56. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
Yılmaz, Hüseyin. “Hz. Peygamber Döneminden Günümüze Kadınlar ve Cami Eğitimi”. Değerler Eğitimi Dergisi 5/14 (2007), 107-130.
Yiğit, İsmail-Beksaç, Engin. “Emevîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/87-108. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Yûsuf, Muhammed Hayr Ramazan. el-Müellifât mine’n-nisâ ve müellefâtihinne. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2. Basım, 2000.
Yûsuf, Muhammed Hayr Ramazan. Fakîhât Âlimât. Riyad: Dâru Tuveyk. Erişim 28 Ekim 2021. www.ktibat.com/showsubject-link- 1422.html
Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Mu’cemü’ş-şuyûhi’l-kebîr. thk. Muhammed el-Habîb el-Hîle. Taif: Mektebetü’s-Sıddîk, 1988.
Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb Arnavûd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîr ve’l-a’lâm. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.
Zihni Efendi, Mehmed. Meşâhîru’n-nisâ. İstanbul: Dâru’t-Tibâati’l-Âmira, 1294.
Ziriklî, Hayreddîn b. Mahmûd. el-A’lâm. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.