KÂTİB ÇELEBİ’NİN MÎZÂNÜ’L-HAK FÎ İHTİYÂRİ’L- EHAK ADLI ESERİ ÖZELİNDE MÛSİKİ HAKKINDAKİ

Kâtib Çelebi (ö. 1067/1657), tarih, bibliyografya, felsefe, coğrafya, astronomi ve ilahi- yat gibi çok farklı alanlarda yirmiden fazla eseriyle dünya kültür ve medeniyet tarihine damgasını vurmuş büyük bir Osmanlı âlimidir. Ölümünden yaklaşık bir sene evvel yazmış olduğu Mîzânü’l-hak fî ihtiyâri’l-ehak adlı eserinde; yaşadığı dönemde, özellikle medrese ve tekke mensupları arasında çok ciddi tartışmalara sebebiyet veren bazı konu- ları ele alarak değerlendirmeye tabi tutmuştur. Bir mukaddime, yirmi bir bahis ve bir de hâtimeden oluşan bu eserde aynı zamanda mûsiki ve mûsiki ile alakalı bazı konular da ele alınmıştır. Bu çalışmada; müellif ve eserleri hakkında genel bilgiler verildikten sonra onun söz konusu eserinde yer alan; genel olarak mûsiki, tasliye, tardiye ve tarikat âyinleri esnasında icra edilen raks ve devran gibi konular hakkındaki görüşleri değer- lendirilmiştir. Araştırma neticesinde; Kâtib Çelebi’nin mûsiki hakkında genel olarak müspet düşüncelere sahip olduğu; bu konuda cereyan eden tartışmalarda orta yolu bul- maya çalıştığı; akıllı olan kişiye de aşırılıklardan uzak durmasını ve tartışmalara taraf olmamasını tavsiye ettiği görülmüştür.

The Opinions of Kātip Chalabi Regarding Music Particular to His Renowned Work Mīzān al-Ḥaqq fī iḫtiyār al-aḥaqq

Kātip Chalabi (d. 1067/1657) is a great Ottoman scholar who has left his mark on the history of world culture and civilization with more than twenty works in many different fields such as history, bibliography, philosophy, geography, astronomy and theology. In his work Mīzān al-ḥaqq fī iḫtiyār al-aḥaqq, which he wrote about a year before his death, he dealt with and evaluated some issues that caused serious discus- sions especially among the members of the madrasah and the lodge. This book con- sists of an introduction, twenty-one subjects and a conclusion, and also some issues related to music. In this study, after giving general information about the author and his works, his opinions about the music in his work are evaluated. As a result of the research, it is stated that Kātip Chalabi had positive opinions about music in general. He tried to find a middle way in the discussions that took place on this subject. And he advices that a smart person stays away from extremes and he shouldn’t be a part of the discussions.

PDF

___

Abdülaziz Bey. Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, Âdât ve Merasim-i Kadime, Tabirat ve Muamelat-ı Kavmiye-i Osmaniye. Haz. Kazım Arısan, Duygu Ansan Günay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995.
Atar, Fahrettin. “Fetva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 486-496. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Bıyık, Tacetdin. Osmanlı Fetvalarında Mûsikî. Doktora Tezi, Süleyman Demi- rel Üniversitesi, 2019.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-u İslâmiyye ve Istılâh-ı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1970.
Birgivî, Takiyyüddin Mehmed b. Pir Ali. et-Tarîkatü’l-Muhammediyye fî beyâni’s-sîreti’n-Nebeviyyeti’l-Ahmediyye. İstanbul: 1289.
Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s- Sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Ya- yınları, 1992.
Bursalı Mehmed Tahir. Kâtib Çelebi. İstanbul: Kanaat Matbaası, 1331.
Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1342.
Ceyhan, Semih. “Semâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 455- 457. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
Cumbur, Müjgân. “Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri”. Türk Kütüphaneciler Der- neği Bülteni 7/1-2 (1958): 1-6.
Çavuşoğlu, Semiramis. “Kadızâdeliler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope- disi. 24: 100-102. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
Düzenli, Pehlul. İslâm Kültür Tarihinde Mûsikî. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2014.
Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as. Sünenü Ebî Dâvud. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Ebüssuûd Efendi, Ahmed b. Şeyh Muhyiddin b. Muhammed b. Mustafa.
Fetâvâ-yı Ebüssuûd. Şehit Ali Paşa, 1028: 1a-360b. Süleymaniye Kütüp- hanesi.
Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâü ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru İbni Hazm, 2005.
Gökyay, Orhan Şaik. “Kâtib Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 36-40. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Gündoğdu, Cengiz. “Sivâsî, Abdülmecid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansik- lopedisi. 37: 286-287. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
Gündüz, Tufan. “Safevîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 451- 457. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l- Meârif, 1981.
İdiz, Ferzende. “Kâtip Çelebî’nin Mîzânü’l-Hakk Adlı Eseri Bağlamında Kâdızâdeliler-Sivasîler Mücâdelesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 8/39 (2015): 1052-1063.
Kâtib Çelebi (Hacı Halife), Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zünûn an esâmi’l- kütübi ve’l-fünûn. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1972.
Kâtib Çelebi (Hacı Halife), Mustafa b. Abdullah. Mîzânü’l-hak fî ihtiyâri’l-ehak. İstanbul: Matbaa-i Ebüzziya, 1306.
Kâtib Çelebi (Hacı Halife), Mustafa b. Abdullah. Mîzânü’l-hak fî ihtiyâri’l- ehak-İhtilaf İçinde İtidal. Haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Ya- yınları, 2016.
Kâtib Çelebi (Hacı Halife), Mustafa b. Abdullah. Mîzânü’l-Hak fî İhtiyâri’l- Ehak. (Mecmûa-i Ulûm içerisinde). 1/2 (1296): 81-125.
Kaya, Mahmut. “İşrâkıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 434- 438. Ankara: TDV Yayınları, 2001,
Kaya, Mahmut. “Meşşâiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 393-396. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Kutluer, İlhan. “Mîzânü’l-hak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 216-218. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
Menteşzâde, Abdürrahim Efendi. Fetâvâ-yı Abdürrahîm. 2 Cilt. İstanbul: Dâru’t- Tıbâati’l-Ma’mûreti’s-Sultâniyye, 1243/1827.
Müslim, b. Haccâc. el-Câmiu’s- Sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Mütercim Asım Efendi. el-Okyânûsu’l-basît fî tercemeti’l-Kâmûsi’l-muhît. Nşr. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Ku- rumu Başkanlığı Yayınları:1, 2013.
Özcan, Nuri. “Devran (Mûsiki)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 249-250. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
Pakalın, M. Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
Sâbûnî, Muhammed Ali. Ravâiu’l-beyân tefsîru âyâti’l-ahkâmi mine’l-Kur’ân. 2 Cilt. 3. Baskı. Dimeşk: Mektebetü’l-Gazzâlî, 1980.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. el-Eşbâh ve’n-nezâir. 2 Cilt. Riyad: Mekte- betü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1997.
Uludağ, Süleyman. “Devran”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 248-249. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
Üneys, İbrahim (Medkur) v.dğr. el-Mu’cemü’l-vasît. Kahire: Mektebetü’ş- Şurûku’d-Düveliyye, 2004.
Zeydan, Abdülkerim. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001