Diyaliz Hastalarında Yorgunluk Semptomuna Yönelik Yapılan Lisansüstü Hemşirelik Tezlerinin İncelenmesi

Bu sistematik derlemenin amacı, diyaliz hastalarında yorgunluk semptomuna yönelik yapılan hemşirelik tezlerini sistematik olarak gözden geçirmektir. Bu derlemede, lisansüstü tezlere ulaşabilmek için Yüksek Öğretim Kurumu Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı kullanıldı. Taramalar “hemodiyaliz ve yorgunluk”, “diyaliz ve yorgunluk” anahtar kelimeleri kullanılarak ve Mayıs-Haziran 2023 tarihleri arasında yapıldı. Sistematik derlemeye 2000-2023 yılları arası dahil edilme kriterlerine uyan tezler alındı. Taramalarda 20 teze ulaşıldı. Ancak 5 tez dahil edilme kriterlerini karşılamamasından dolayı çalışma 14 tezin verileri kullanılarak gerçekleştirildi. İncelenen tezlerin 9’u (%64,3) doktora, 5’inin (%35,7) ise yüksek lisans tezi olduğu belirlendi. Diyaliz hastalarına farmakolojik olmayan uygulamaların ilk olarak 2011 yılında ve en fazla çalışmanın ise 2022 yılında yapıldığı görüldü. Tezlerde diyaliz hastalarının yorgunluk semptomunun yönetimine yönelik aromaterapi, akupresür, refleksoloji, progresif gevşeme egzersizleri, yoga, sıcak-soğuk kompres uygulamaları, masaj ve reiki gibi farmakolojik olmayan tedavi yöntemlerini kullanıldığı tespit edildi. Diyaliz hastalarının yorgunluk semptomuna yönelik yapılan farmakolojik olmayan tedavi yöntemlerinin hastaların yorgunluk, kas krampları, ağrı, kaşıntı, anksiyete ve depresyon düzeyini azaltma; uyku kalitesi, yaşam kalitesi ve konforu arttırmada etkili olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Diyaliz, Hemodiyaliz, Sistematik derleme, Tez, Yorgunluk

Examination of Graduate Nursing Thesis Regarding the Symptom of Fatigue in Dialysis Patients

The aim of this systematic review is to systematically review the nursing theses on the symptom of fatigue in dialysis patients. In this review, the National Thesis Center Database of the Higher Education Institution was used to access postgraduate theses. Scans were made between May and June 2023 using the keywords "hemodialysis and fatigue", "dialysis and fatigue". Theses that met the inclusion criteria between 2000 and 2023 were included in the systematic review. In the scans, 20 theses were reached. However, since 5 theses did not meet the inclusion criteria, the study was carried out using the data of 14 theses. It was determined that 9 (64.3%) of the theses examined were doctoral theses and 5 (35.7%) were master's theses. It was seen that the first non-pharmacological applications to dialysis patients were done in 2011 and the most studies were done in 2022. It was determined that non-pharmacological methods such as aromatherapy, acupressure, reflexology, progressive relaxation exercises, yoga, hot-cold compress applications, massage and reiki were used in the theses for the management of fatigue symptoms of dialysis patients. Non-pharmacological treatments for fatigue symptoms of dialysis patients reduce fatigue, muscle cramps, pain, itching, anxiety and depression levels; it is seen that it is effective in increasing sleep quality, quality of life and comfort.

Keywords:

Dialysis, Hemodialysis, Systematic review, Thesis, Fatigue,

PDF

___

Akyol A, Yildirim Y, Toker E, Yavuz B. 2011. The use of complementary and alternative medicine among chronic renal failure patients. J Clin Nurs, 20: 1035-1043.
Aydın A. 2018. Hemodiyaliz tedavisi alan hastalarda müzik terapinin ağrı, yorgunluk, anksiyete ve kaşıntı semptomları üzerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Gaziantep, Türkiye, pp: 59.
Başer Akın E. 2022. Hemodiyaliz hastalarında reiki uygulamasının ağrı, yorgunluk ve kaşıntı üzerine etkisinin incelenmesi. Doktora Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Sivas, pp: 101.
Bossola M, Vulpio C, Tazza L. 2011. Fatigue in chronic dialysis patients. Semin Dial, 24(5): 550-555.
Bouya S, Ahmadidarehsima S, Badakhsh M, Balouchid A, Koochakzai M. 2018. Effect of aromatherapy interventions on hemodialysis complications: A systematic review. Complem Therap Clin Pract, 32: 130-138.
Çeçen S. 2019. Hemodiyaliz hastalarında el ve ayak masajının yorgunluk üzerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Mersin, Türkiye, pp: 90.
Davey CH, Webel AR, Sehgal AR, Voss JG, Huml AM. 2019. Fatigue in ındividuals with end stage renal disease. Nephrol Nurs J, 46(5): 497-508.
Eğlence R. 2011. Hemodiyaliz hastalarına uygulanan akupresörün yorgunluk düzeyine etkisi. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Kayseri, Türkiye, pp: 123.
Erdoğan Z, Özcanlı Atik D, Sezgi Çınar S. 2014. Kronik böbrek yetmezliğinde tamamlayıcı ve alternatif tıp yöntemlerinin kullanımı. Arşiv Kaynak Tar Derg, 23(4): 773-790.
Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği. T.C. Resmi Gazete; 2014 Ekim 27. No. 29158. URL: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/10/20141027-3.html (erişim tarihi: 10 Temmuz 2023).
Ghozhdi MK, Ghaljeh M, Khazaei N. 2022. The effect of progressive muscle relaxation technique on fatigue, pain and quality of life in dialysis patients: A clinical trial study. Evidence Based Care J, 12(4): 7-16.
Gülçek E. 2020. Hemodiyaliz hastalarında müzik terapisinin yorgunluk ve anksiyete düzeylerine etkisi. Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Malatya, Türkiye, pp: 74.
Habibzadeh H, Dalavan OW, Alilu L, Wardle J, Khalkhali H, Nozad A. 2020. Effects of foot massage on severity of fatigue and quality of life in hemodialysis patients: A randomized controlled trial. Int J Comm Bas Nurs Midwifery, 8(2): 92-102.
Han SJ, Kim HW. 2015. Influencing factors on post-dialysis fatigue in hemodialysis patients. Int J u-e-serv Sci Tech, 8(10): 151-158.
Hasankhani H, Ghaderi F, Lakdizaji S, Nahamin M. 2013. The effect of the Slow-Stroke back massage on fatigue of dialyzed patients. Int Res J Appl Basic Sci, 4(10): 3004-3008.
Hassanzadeh M, Kiani F, Bouya S, Zarei M. 2018. Comparing the effects of relaxation technique and inhalation aromatherapy on fatigue in patients undergoing hemodialysis. Complem Therap Clin Pract, 31: 210-214.
Horigan A, Rocchiccioli J, Trimm D. 2012. Dialysis and fatigue: Implications for nurses-a case study analysis. Medsurg Nurs, 21(3): 158-175.
Horigan AE. 2012. Fatigue in hemodialysis patients: A review of current knowledge. J Pain Symptom Manage, 44(5): 715-24.
Jhamb M, Weisbord SD, Steel JL, Unruh M. 2008. Fatigue in patients receiving maintenance dialysis: A review of definitions, measures, and contributing factors. Am J Kidney Dis, 52(2): 353-365.
Kabiri F, Hassanpour-Dehkordi A, Dris F. 2018. Effects of massage therapy and aromatherapy on fatigue in patients with knee osteoarthritis. J Herbmed Pharmacol, 7(3): 141-147.
Kaplan E. 2012. Diyaliz hastalarında progresif gevşeme egzersizlerinin ağrı, yorgunluk ve yaşam kalitesi üzerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Gaziantep, Türkiye, pp: 131.
Karadag E, Samancioglu Baglama S. 2019. The effect of aromatherapy on fatigue and anxiety in patients undergoing hemodialysis treatment. Holist Nurs Pract, 33(4): 222-229.
Kesik G. 2022. Hemodiyaliz hastalarında sıcak ve soğuk kompres uygulamalarının kas krampları, yorgunluk ve hemodiyaliz konforuna etkileri: Plasebo kontrollü randomize çalışma. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Ankara, Türkiye, pp: 101.
Kılıç Akça N, Doğan A. 2011. Hemodiyaliz hastalarının diyaliz sonrası yaşadığı sorunlar ve evde bakım gereksinimleri. Bozok Tıp Derg, 1: 15-22.
Muz G. 2015. Hemodiyaliz tedavisi alan bireylerde inhalasyon yoluyla uygulanan aromaterapinin uyku kalitesi ve yorgunluk düzeyine etkisi. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Kayseri, Türkiye, pp: 118.
Oturmaz H. 2019. Hemodiyaliz hastalarında müzik eşliğinde uygulanan bensen gevşeme tekniğinin yorgunluk, kaşıntı, anksiyete ve depresyona etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Ankara, Türkiye, pp: 109.
Özdemir G. 2011. Hemodiyaliz hastalarına uygulanan refleksolojinin yorgunluk, ağrı ve krampa etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Gaziantep, Türkiye, pp: 90.
Sabouhi F, Kalani L, Valiani M, Mortazavi M, Bemanian M. 2013. Effect of acupressure on fatigue in patients on hemodialysis. Iranian J Nurs Midwifery Res, 18(6): 429-434.
Saeed S, Islahudin F, Makmor-Bakry M, Redzuan A. 2018. The practice of complementary and alternative medicine among chronic Kidney disease patients. J Adv Pharm Edu Res, 8(3): 30-36.
Seyahi N, Koçyiğit İ, Ateş K. 2023. Current status of kidney replacement therapy in Türkiye: A summary of 2021 Turkish society of nephrology registry report. Turk J Nephrol, 32(3): 174-180. DOI: 10.5152/turkjnephrol.2023.2348564.
Shaghayegh H, Shahla MZ, Marjan V. 2019. The effect of music on fatigue and anxiety of patients undergoing hemodialysis. Adv Nurs Midwifery, 28(1): 20-25. DOI: 10.29252/anm-28014.
Shahdadi H, Hodki RM, Abadi AA, Sheikh A, Moghadasi A. 2016. The effect of slow stroke back massage on fatigue in patıents undergoing hemodialysis: A randomized clinical trial. Int j Pharm Tech, 8(3): 16016-16023.
Şahin A. 2022. Hemodiyaliz hastalarına yapılan ayak masajının uyku kalitesi ve yorgunluk düzeyine etkisi. Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Malatya, pp: 98.
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, 2018. Halk sağlığı genel müdürlüğü, türkiye böbrek hastalıkları önleme ve kontrol programı eylem planı (2018-2023). Ankara. URL: https://hsgmdestek.saglik.gov.tr/depo/birimler/kronik-hastaliklar-engellidb/hastaliklar/bobrek_hastaliklari/ kitap_ve_makaleler/Turkiye_Bobrek_Hastaliklari_Onleme_ve_Kontrol_Programi_2018 2023.pdf (erişim tarihi: 9 Temmuz 2023).
Ünal KS. 2015. Hemodiyaliz hastalarına uygulanan refleksoloji ve sırt masajının yorgunluk ve uyku kalitesi üzerine etkisi. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Esasları Ana Bilim Dalı, Erzurum, Türkiye, pp: 90.
Weisbord SD, Fried LF, Arnold RM, Fine MJ, Levenson DJ, Peterson RA, et al. 2005. Prevalence, severity, and ımportance of physical and emotional symptoms in chronic hemodialysis patients. J Am Soc Nephrol, 16: 2487-2494.
Yanmış S. 2020. Hemodiyaliz tedavisi alan hastalarda yoga uygulamasının yorgunluk, konfor ve fonksiyonel durum üzerine etkisi. Doktora Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Sivas Türkiye, pp: 131.
Yeşil Bayülgen M, Gün M. 2022. Effect of complementary and ıntegrative treatments on fatigue symptoms in hemodialysis patients. Holist Nurs Pract. 36(1): 17-27. DOI: 10.1097/HNP.0000000000000489.
Yeşil Bayülgen M. 2022. Hemodiyaliz hastalarında reikinin yorgunluk ve konfor düzeyine etkisi. Doktora Tezi, Mersin Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Mersin, Türkiye, pp: 159.
Yurtkuran M, Alp A, Yurtkuran M, Dilek K. 2007. A modified yoga-based exercise program in hemodialysis patients: A randomized controlled study. Complem Therap Medic, 15: 164-171.