NUĦBETÜ’L-ĀŜĀR VE GÜL-DESTE-İ RİYĀŻ-I ǾİRFĀN’A GÖRE ÖLÜM ESTETİĞİ

Kalıplaşmış ifadelerin, klişenin biteviye tekrarı; bir işin, sözün, ameliyenin ruhunu yok edebilir. Ölüm, aynı doğum gibi milyonlarca tekrara rağmen her kişi için biricik ve orijinal kalabilen bir yüze sahiptir. Bu sebepten ölümü ifade ederken başvurulan dil mantığı, nükteli söylemek arzusu, ölen kişinin siyasî- sosyal ağırlığını karşılamak gayreti aynı anda işlevsel hâle gelir. Varlığın kıymeti, ölümü fark edebilmekle doğru orantılı düşünülebilir. Öyleyse insan için, yalnızca dışsal unsurlarla hayatı kurtarmak mümkün değildir; mezâhiri aşan estetik bir kaygıyı gözeterek son ana kadar düşünmek ve yaşamak durumu ortaya çıkar. İslâmî gelenekte ihsân kavramıyla da karşılanan estetik bilinç, sadece hayatın temel güzergâhını değil; aynı zamanda ölüm ve ötesine dair inancı ve düşünüşü de hesaba katar. Dolayısıyla ölürken, öldürürken, ölümü karşılarken ve ölümün ardından kayıt düşerken de estetik bir kaygı söz konusu olur. İnsanın mayasında bu tarz bir iddiayı realize edebilecek donanım ve kabiliyetler vardır. İslâmi gelenekte gözetilen estetik kaygı ve görgü, salt iman merkezli anlaşılmaması gereken bir husustur; kültürel bir çevresi, beynelmilel bir cephesi de vardır. Nesne odaklı olmak yerine fikir odaklı hareket eden Müslüman sanatkârın ödevi, dış âlemin nesnelerini tümeli yansıtacak bir biçime sokmaktır. Mezar taşlarının dili, kitabelere kazınan şiir ve inşâ, ontolojik bir tabandan ziyade estetik bir tabana yaslanır. Bu meyanda yalnızca öldü gitti demenin ötesine geçmek fikri, öncelikle estetik bir kaygıdan beslenir. Bahsi geçen iddialarımızı temellendirmek maksadıyla bizim gözettiğimiz metot, İsmail Belîğ’in vefeyât ve tezkire türünde yazdığı iki mühim eserdeki kayıtları bir araya getirmek, dönemin inşâ özelliklerine uygun olarak ağır denilebilecek bir dille yazılan ölüm kayıtlarını dil- içi çeviri yoluyla göstermeye matuftur. Böylece gelenekten moderne estetik kaygının ve dil hassasiyetinin ne kadar daraldığı da gösterilecektir.

ACCORDING TO NUĦBETÜ’L-ĀŜĀR AND GÜL-DESTE-İ RİYĀŻ-I ǾİRFĀN AESTHETICS OF DEATH

The changelessly repetition of stereotypical expressions, commonplaces, clichés is able to devastate the soul of a work, an expression, or an action. Just like birth, death has a face that is unique and remaining original for everyone, despite millions of repetitions. For this reason, the lingual logic that is used to express death, the desire for saying epigrammatically, and the effort to correspond the political-social position of the person passed away, become functional simultaneously. We can think that the value of existence is directly proportionate to realize death. Then it is impossible for people to save lives with only external elements. It arises that the obligation to live and think until the very last moment as part of an aesthetical concern going beyond entity. In the Islamic tradition, aesthetical awareness corresponds with the term: ihsan. It considers not only the basic route of life, but also the faith and thought of death and beyond. Hence, there is an aesthetical concern while dying, killing, welcoming death, and recording after death. The aesthetical concern and custom in the Islamic tradition should not be understood as absolutely faith-centered. It has a cultural surround and an international side. Instead of being object-oriented, the Muslim artist acts idea-oriented. His assignment is to change the objects of external universe into a shape that reflects the whole. Language of sepulchral monuments and the poetry and prose carved into epitaphs base on an aesthetical roots. In this case, the idea to go beyond saying just dead and gone, lives on an aesthetical concern. The method we follow to base upon our aforesaid claims is gathering up the recordings from two important works of Ismael Belig that are written in genres that collection of death dates and biographies. Additionally, by using intralingual translation method decoding the death records written in very grandiloquent language which is convenient to their own period. In this way, it may going to be shown that from tradition to modernity how much the aesthetical concern and the lingual sensibility tightened.

PDF

___

ABDÜLKADİROĞLU, Abdülkerim. Bursalı İsmail Beliğ. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, 1985.
ALTUNER, Nuran (Üzer). Safai ve Tezkiresi : İnceleme - Tenkitli Metin - İndeks. İstanbul : İstanbul Üniversitesi, 1989.
ARİSTOTELES. Poetika –Şiir Sanatı Üstüne-. çev. Ari Çokona-Ömer Aygün. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2016.
AYVAZOĞLU, Beşir. Aşk Estetiği İslam Sanatlarının Estetiği Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1995.
CEVİZCİ, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2. Basım, 2003.
CEYHAN, Adem. “TARİHÎ MANZUM METİNLERİ NESRE ÇEVİRME MESELESİ: BELÎĞ’İN GÜL-İ SAD-BERG’İ ÖRNEĞİ”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/1 (01 Mart 2011), 103-140.
DONUK, Suat. “İsmail Belîğ’in Gül-deste-i Riyâz-ı İrfân Adlı Eseri Hakkında Yeni Bigiler”. Akademik Bakış Dergisi Uluslararası Sosyal Bilimler E- Dergisi 55 (Haziran 2016), 465-478.
DONUK, Suat. Türk Edebiyatında Vefeyâtnâme ve İsmail Beliğ’in Güldeste-i Riyâz-ı İrfân’ı. Ankara : Gece Kitaplığı, 2016.
EFENDİOĞLU, Mehmet. “Vefeyât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 42. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
GAZZALİ, Ebu Hamid Huccetülislam Muhammed b Muhammed. İĥyāu ’ulūmi’d-dįn. çev. Ahmed Serdaroğlu. İstanbul : Bedir Yayınevi, 1975.
GRABAR, Oleg. The Formation of Islamic Art. USA: Yale University Press, 3. Basım, 1978.
HAKİM, Suad el-. İbnü’l Arabi sözlüğü. İstanbul : Kabalcı Yayınları, 2005.
HEGEL, Georg Wilhelm Friedrich. Estetik. İstanbul : Say Kitap Pazarlama, 1982.
HÜCVİRİ, Ebü’l-Hasan Data Gencbahş Ali b Osman b Ali. Hakikat Bilgisi = Keşfü’l-maĥcūb. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 6. Basım, 2018.
İSMÂÎL BELÎĞ. Gül-deste-i riyāż-ı ’irfān ve vefeyāt-ı dānişverān-ı nādiredān. haz. Bursalı Eşref b. Ali. Bursa: Hudâvendigâr Matbaası, 1287.
İSMÂÎL BELÎĞ. Nuhbetü’l-Āsār Li-Zeyl-i Zübdeti’l-Eş’ār. nşr. Abdülkerim Abdülkadiroğlu. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, 1985.
KOÇ, Turan. İslam Estetiği. İstanbul: İSAM Yayınları, 2009.
LIVINGSTON, Ray. Geleneksel Edebiyat Teorisi. çev. Necat Özdemiroğlu. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
LUKACS, Georg Szegredi. Estetik. İstanbul : Payel Yayınları, 1985.
OKUYUCU, Cihan vd. Klasik Dönem Osmanlı Nesri. İstanbul : Kesit Yayınları, 3. Basım, 2014.
SAMSAKÇI, Mehmet. Ölüme Açılan Estetik Kapı Türk Mezar Taşı Edebiyatı. İstanbul: Kİtabevi, 2015.
SCHUON, Frithjof. İslam’ın Metafizik Boyutları. çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2010.
SOLL, Ivan. Ölüm ve felsefe. ed. Malpas - Solomon. İstanbul : İthaki Yayınları, 2006.
TANPINAR, Ahmet Hamdi. Beş Şehir. İstanbul : Dergah Yayınları, 1987.
TANPINAR, Ahmet Hamdi. XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. haz. Abdullah Uçman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
TİMUÇİN, Afşar. Estetik. İstanbul : Süreç Yayıncılık, 1987.
TUNALI, İsmail. Estetik. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2. Basım, 2002.
TUNALI, İsmail. Estetik Beğeni. İstanbul: Say Kitap Pazarlama, 1983.
TUNALI, İsmail. Sanat Ontolojisi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2002.
WORRINGER, Wilhelm. Soyutlama ve Özdeşleyim. çev. İsmail Tunalı. İstanbul : Remzi Kitabevi, 1985.
YETKİN, Suut Kemal. Estetik. İstanbul: Devlet Basımevi, 1938.