Trabzon’da Natürmort Desenli Ahşap Minberler

1461 yılında fethedilmesi ile beraber imar faaliyetlerine başlanan Trabzon’da en erken tarihli ahşap minber Orta Hisar Fatih Camisine aittir. Bu minber dışında il genelinde bulunan diğer minberler çoğunlukla 19. yüzyılda yapılmıştır. Ayrıca malzemenin bolluğundan dolayı gerek mimaride gerekse el sanatlarında ahşap kullanımı Trabzon ilinde yoğun bir şekilde görülmektedir. Trabzon İli Osmanlı Camilerinde yüzeyinde natürmort desenleri olan dokuz minber bulunmaktadır. Minberlerin üçü Dernekpazarı, ikisi Çaykara, ikisi Hayrat, biri Maçka ve biri de Of ilçesindedir. Tamamı ahşap olan bu minberler geç dönem özellikleri yanında geleneksel özellikleri de barındıran küçük boyutlu köy minberleridir. Bu minberlerden yalnızca bir tanesinin kitabesi vardır ve M.1811 tarihlidir. Diğer minberler ise süsleme programına göre camisiyle aynı tarihe ya da benzer diğer minberlere göre tarihlendirilmiştir. Buna dayanarak altısının 19. yüzyılın başında, ikisinin ise yüzyıl sonunda yapıldığı düşünülmektedir. İncelenen minberler, elemanları bakımından klasik minberlerden ayrılırken süsleme özellikleri bakımından dönem özelliklerini fazlasıyla yansıtmaktadır. Minberlerin hepsinde oyma tekniği kullanılmıştır. Minber yüzeylerinde görülen natürmortlardan her birisi birer pano niteliğindedir. Altı minberde natürmort desenleri aynalıkta, iki minberde kapı kanatlarında, bir minberde ise köşk yüzeylerindedir. Natürmort desenlerinin hepsinde bir vazodan, ibrikten ya da kâseden çıkan çiçekler görülür. Bu çiçeklerin çoğu lale olmakla birlikte bazı kompozisyonlarda lale ile birlikte üzüm salkımı ve papatyaya da rastlanmaktadır. Bir natürmortta ise diğerlerinden farklı olarak vazodan çıkan akant yaprakları görülmektedir. Ayrıca natürmort için ayrılmış yüzeyler çiçeklerle ve yapraklarla boşluk kalmayacak şekilde doldurulmuştur. Bu çalışmada her bir minberin süsleme ve teknik özellikleri detaylı bir biçimde tanıtılacaktır. Ayrıca Trabzon’da yüzeylerinde natürmort deseni işlenmiş minberlerin özellikleri tahlil edilerek sanat tarihi ve Türk Sanatı bakımından yerinin belirlenmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Trabzon, minber, ahşap, natürmort, süsleme

Wooden Minbars with Still-Life in Trabzon

The earliest wooden minbar in Trabzon belongs to Orta Hisar Fatih Mosque that construction activities started with the conquest of 1461. Except for this minbar, other minbars in the city were mostly built in the 19th century. Moreover, because of the abundance of materials, the use of wood in handcrafts is seen intensely in the city of Trabzon. There are nine minbars with stil-life on the surface which are in The Ottoman Mosques in Trabzon. Three of the minbars are in Dernekpazarı, two are in Çaykara, two are in Hayrat, one is in Of, one is in Maçka. These minbars, which are all made of wood, are small size village minbars which have the features of late period as well as traditional features. Only one of these minbars has a inscription and is dated 1811. Other minbars are dated the same date according to thedecoratingprogramas similarminibars or themosques theybuilt.Basedonthis,it is thought that the six were built at the beginning of the 19th century and the two at the end of the century. The minbars which are examined, while they are separated from the classical minibars in terms of their elements, reflect the characteristic of the period in terms of their decorative features. In all the minbars, carving technique was used. Each of the still-life seen on the minbars surface is a panel. Six of the Still-life designs are on the surface of the stern board, two of them are on the door, one is on the surface of the pavilions. In all of the still-life designs flowers are carved coming out from a vase, a pitcher or bowl. Most of these flowers are tulips and in some composition there are grape bunches and daisy along with tulips. In other still-life, unlike the others, acanthes leaves appear from a vases. In addition, blank surfaces for the still-life are filled with flowers and leaves without any gaps. In this study, the decorating and technical features of each minbar will be introduced in details. Furthermore, the specification of the minbars in Trabzon which still-life designs were performed will be analyzed. Also their importance on the art history and Turkish art will be defined by evaluating the characteristics of still-life designs on the surface.

Keywords:

Trabzon, minbar, wooden, still-life, decoration,

PDF

___

AKAR, A. “Tezyini San’atlarımızda Vazo Motifleri”, Vakıflar Dergisi, S.8, Ankara 1969, s.267-290.
AKÇAY, M. “İslamiyet’te Nar”, Turkish Studies (İnternational Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic), C.3/5, 2008, 113-133.
ARIK, R. Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara 1988.
BAYHAN, A. A. “Ordu İkizce ’den Bir Ahşap Cami: Laleli (Eski) Camii”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.16, Erzurum 2006, s.55-84.
CANTAY, G. Türk Süsleme Sanatında Meyve, Turkish Studies, İnternational Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 3/5, 2008, s.32-64.
CANYURT, F. Travnik Şehrindeki Osmanlı Mimarisi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2016.
ÇAĞLITÜTÜNCÜGİL, E. “Türk Süsleme Sanatında Nar: Form, Köken ve İkonografik Anlamı”, Türklük Bilimi Araştırmaları (Journal of Turkology Research), S.33/18, 2013, 61-92.
ÇAM, N. Türk ve İslam Sanatlarında Altı Kollu Yıldız (Mühr-i Süleyman), Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı, Konya 1993, Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yayını, s. 207-230.
ÇORUHLU, Y. Eyüp ve Çevresindeki Mezar Taşlarında Görülen Kâse İçinde Meyve Tasvirlerinin Sembolizmi, Tarihi Kültürü ve Sanatıyla Eyüp Sultan Sempozyumu II, 1998, s. 18-127.
GEZGİN, D. Bitki Mitosları, İstanbul 2010.
İNCE, K. Kabataş Köyü Merkez Camii/Çaykara/Trabzon. Vakıflar Dergisi, S.XXVIII, Ankara 2004, s.225-236.
İREN, M. Çaykara-Dernekpazarı Güneykondu Mahallesi Camii, Röleve ve Restorasyon Dergisi, S.5, Ankara 1983, s.165-174.
İREPOĞLU, G. Lale Doğada, Tarihte, Sanatta, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2012.
KARAMAĞARALI, B. İslam Sanatında Haşhaş ve Hint Keneviri Motifleri, İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, Ankara 1982, Ankara Üniversitesi Basımevi, s. 463-484.
KARPUZ, H. Trabzon’un Çaykara İlçesi Köylerinde Bulunan Bazı Camiler, Vakıflar Dergisi, S.XXI, Ankara 1990, s.282-298.
SÜMERKAN, M. R., OKMAN, İ. Kültür Varlıklarıyla Trabzon (İlçeler ve Köyler), C.1, Trabzon: Trabzon Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları 1999.
TAŞKAN, D. Artvin İli Borçka ve Hopa İlçeleri Camilerinde Ahşap Süslemeler, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara TRABZON’DA NATÜRMORT DESENLI AHŞAP MİNBERLER - DEMET TAŞKAN 245 2011.
TAŞKAN, D. Trabzon İli Camilerinde Ahşap Minberler, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2016.
TERZİOĞLU, O. Rize’nin Tarihi Tahta Camileri ve Oymacılık Sanatı, İzmir 2008.
ÜNVER, G. “Osmanlı San’atında Vazolu ve Vazosuz Çiçek Demetleri”, Vakıflar Dergisi, S.9, Ankara 1971, s.321-326.
YAVUZ, M. Çaykara ve Dernekpazarı’nda Geleneksel Köy Camileri, Ankara, 2009.