Yedinci Dönem TBMM’de Dokunulmazlık Tezkereleri (1943-1946)

Türkiye Büyük Millet Meclisi kurumsallaşma sürecini büyük oranda 1920-1927 yılları arasında tamamladı. Meclis, Mustafa Kemal Atatürk öncülüğünde “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” ilkesini benimsedi ve Milli Mücadele’yi zaferle sonuçlandırarak ülkenin bağımsızlığını sağladı. Atatürk öncülüğünde hayata geçirilen inkılâp kanunları ile birlikte rejimin pekiştirilmesi sağlandı. Milletin temsilcileri olan milletvekillerinin temel hak ve yetkileri anayasada düzenlendi. Parlamentonun işleyiş ve çalışma yöntemini belirleyen içtüzük ise 1927 yılında kabul edildi. İçtüzükte milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırılmasına ilişkin düzenlemeler de yer aldı. Bu çalışmada haklarında dokunulmazlık tezkereleri hazırlanan yedinci dönem (1943-1946) milletvekilleri incelenmekte ve söz konusu milletvekillerine yöneltilen suçlamalar üzerinde durulmaktadır. Böylece dönem parlamenterlerinin yetkilerini hangi durumlarda suiistimal ettikleri anlaşılmaya çalışılacaktır. Çalışmanın ana kaynağını TBMM zabıt cerideleri/tutanak dergileri oluşturmaktadır. Söz konusu kaynaklardan dokunulmazlık tezkerelerinin meclise sunulması, komisyonlarda geçirdiği inceleme süreci ve genel kurulda görüşülmesi hakkında detaylı bilgilere ulaşılmaktadır. İncelemeye konu olan dönem boyunca 32 milletvekili hakkında 39 tezkere hazırlanmıştır. Tezkerelerin çoğunluğunun ilgili vekilin görevini suiistimal ettiği iddiasını taşıdığı görülmektedir. Hakaret, darp vb suçlamalar nedeniyle de tezkereler hazırlandığı dikkat çekmektedir. Yine basın yolu ile hakarette bulunmak ithamı da tezkerelere yansıyan bir diğer soruşturma konusu olmuştur. Devam eden İkinci Dünya Savaşı koşulları ve bu koşullarda çıkarılan olağanüstü yasalara aykırı davranışlar da tezkerelere yansıyan suçlamalar arasında yer almaktadır. Dönem boyunca hazırlanan tüm tezkereler incelendiğinde dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili olmadığı görülmektedir. Komisyonlar kendilerine havale edilen dokunulmazlık tezkerelerine anayasa ve içtüzüğü referans göstererek olumlu yanıt vermemişlerdir. Söz konusu milletvekillerinin tamamı için hukuki süreç dönem sonuna bırakılmıştır.

Privilege Missives in the Seventh Term Turkish Grand National Assembly (1943-1946)

Grand National Assembly of Turkey has largely completed between 1920-1927 year process of institutionalization. Parliament adopts the principle of "Sovereignty unconditionally belongs to the nation" in the leadership of Mustafa Kemal Atatürk and achieved independence of the country by concluding the National Struggle with victory. Revolutionary laws were made in the leadership of Atatürk and the regime was reinforced. The basic rights and powers of deputies representing the nation were regulated in the Constitution. In 1927, the bylaws, which determine the functioning and working method of the parliament, were adopted. The bylaws also included arrangements for the lifting of the legislative immunities of the deputies.This study examines the seventh-term deputies and it focuses on accusations directed against deputies. Thus, it will be attempted to understand in which situations the members of the parliament abused their duties.The main source of the work is the parliamentary official report. Parliamentary official reports provide detailed information about submission of official missives to the parliament, review process in the commissions, and discussion at the general meeting. 39 missives were prepared for 32 deputies during the period under examination. It appears that most of the missives claims to have abused the duty of the deputy. Missives was prepared for accusations such as insult and assault. To be insulted through the press has been another matter of investigation. Extraordinary acts of contravention in the ongoing the Second World War conditions are among the charges. When all the missives prepared during the semester are examined, it seems that they are not deputies who are removed from the immunity. The commissions did not respond positively to the missives submitted to them, by referring to the constitution and bylaws. The legal process for all of the deputies was left at the end of the term.

___

  • AKTAŞ, K., (2006). “Yasama Dokunulmazlığı Kurumu’nun Türkiye’deki Gelişimi”, Yasama Dergisi, S. 3, Ankara, s. 85-114. ALPKAYA, F., (1998). Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu (1923-1924), İletişim Yayınları, İstanbul. BAKIRCI, F., (2000). TBMM’nin Çalışma Yöntemi, İmge Kitabevi, Ankara. BAŞGİL, A. F., (1941). “Teşriî Masuniyet Meselesi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 7, S. 1, İstanbul, s. 3-39. BİNARK, İ., (2009). Türk Parlamento Tarihi TBMM VII. Dönem (8 Mart 1943-5 Ağustos 1946), C. I, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara. İBA, Ş., (2009). Parlamento İçtüzük Metinleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. KİLİ, S.- GÖZÜBÜYÜK, A. Ş., (2006). Sened-i İttifak’tan Günümüze Türk Anayasa Metinleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. TEKELİ, İ.- İLKİN, S., (2014). İktisadî Politikaları ve Uygulamalarıyla İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi, C. 2, İletişim Yayınları, İstanbul. TURGUT, H., (2012). Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.