Perge'den Büstler Tacı Taşıyan İki Yeni Portre Baş

Two New Portrait Heads with Priestly Crowns from Perge

2005 yılında Perge’nin ana arterlerinden kuzey-güney doğrultulu Sütunlu Cadde’den biri erkek, diğeri kadın olmak üzere iki portre baş açığa çıkarılmıştır. Eserlerin buluntu yeri, Sütunlu Cadde’nin genişleyerek meydan görünümü aldığı kesimde, batıdaki ön galerinin kuzey girişi yakınına rastlamaktadır. Erkek başı (Antalya Müzesi, env. 2005.82A) uzunca yüz, alçak alın, güçlü kaş kemeri,iri gözler, düşük gözkapakları, kemerli burun ve dolgun dudaklara sahiptir. Alında, göz altlarında ve yanaklardaki çöküntüler ustalıkla biçimlendirilmiştir. Gözlerin ve ağzın yanı sıra, gür saçlarda ve kısa sakalda matkap kullanılmıştır. Ten perdahlanmıştır. Başın arkası,ense desteğini de içerisine alacak şekilde bir örtüyle kaplanmış ve yedi büst içeren bir taçla süslenmiştir. Büstlerdeki emperyal ikonografi, portrenin bir imparator kültü başrahibinibetimlediğine işaret etmektedir. Ten ile saç ve sakal dokuları arasındaki karşıtlığa dayanılarak Antoninuslar dönemi ile ilişkilendirilen baş, saç modelinde atölye/sanatçı geleneğinden kaynaklanan farklılıklar gösterir. Yüz kesiti, fizyonomi öğeleri ve yoğun ruh hali ise, Marcus Aurelius portrelerinin etkisini yansıtmaktadır. Eser, sıralanan benzerliklerin ve göz işçiliğinin yardımıyla Marcus Aurelius döneminin sonuna – Commodus döneminin başına, İ.S. 180 civarına tarihlenmelidir. Kadın başı (Antalya Müzesi, env. 2005.81A) yuvarlak yüzü, yüksek alnı, yay biçimli kaşları, iri ve sarkık gözleriyle dikkat çeker. Gözlere ait bazı ayrıntılar matkapla çalışılmıştır. Burun ile ağız çevresindeki torbalanma ve dolgun gerdan gerçekçilikle biçimlendirilmiştir. Dalgalı saçlar ortadan ayrılıp ensede toplanmış, başın arkası örtülmüştür. Saçların ve örtünün üzerinden geçen taçta beş büst sıralanır. Büstlerin tanrısal ya da emperyal niteliği ayırt edilememekle birlikte, Perge’de bulunmuş benzerleri dolayısıyla ikinci olasılık üzerinde durulabilir. Kadın başı, önceki eserle eş düzeyde bir ustalığın ürünü değildir. Saç modeli, Faustina Minor’un İ.S. 161 yılında ortaya çıkan portre tipine yaklaşır. Yüzün, kaşların ve gözlerin biçiminde de Perge buluntusuna benzerlikler içeren bu tip, posthumus eserlerde tekrarlanmıştır. Bu durum ve göz işçiliği, Perge portresini İ.S. 180 civarına atfeder. İki yeni buluntuyla, büstler tacı taşıyan önemli Pergelilere ait portrelerin sayısı dörde yükselmekte, Perge böylelikle Ephesos ve Aphrodisias’ın hemen ardından gelmektedir. Eserlerin İ.S. 180 civarına tarihlenmesi, buluntu yerlerinin yakınlığı, boyut, duruş ve insignia yönünden uyumları, orijinalde bir arada –belki Sütunlu Cadde’nin genişlemesiyle oluşan meydanda veya çevredeki kamusal bir yapı ya da alanda– konumlandıklarına işaret sayılabilir.

PDF

___

Abbasoğlu 2006 H. Abbasoğlu, “Perge 2005”, ANMED 4, 2006, 48-49.
Boatwright 1991 M. T. Boatwright, “Plancia Magna of Perge: Women’s Roles and Status in Roman Asia Minor”, Women’s History and Ancient History, S. B. Pomeroy (ed.) (1991) 249- 272.
Delemen 2008 İ. Delemen, “Siyaset - Din - Sanat - Propaganda: Perge’den Büstler Tacı Taşıyan Heykeller”, 2. Uluslararası Dokimeion Mermer Heykel Sempozyumu, Afyonkarahisar, 16-18 Haziran 2008 (2008) 187-195.
Fittschen 1977 K. Fittschen, Katalog der antiken Skulpturen in Schloss Erbach (1977).
Fittschen 1982 K. Fittschen, Die Bildnistypen der Faustina Minor und die Fecunditas Augustae(1982).
Fittschen 1984 K. Fittschen, “Rezension zu römische und frühbyzantinische Porträtplastik aus der Türkei. Neue Funde”, GGA 236, 1984, 205-210.
Fittschen 1999 K. Fittschen, Prinzen Bildnisse antoninischer Zeit (1999).
Fittschen – Zanker 1983 K. Fittschen - P. Zanker, Katalog der römischen Porträts in den Capitolinischen Museen und den anderen kommunalen Sammlungen der Stadt Rom 3. Kaiserinne und Prinzessinenbildnisse, Frauenporträts (1983).
Fittschen – Zanker 1985 K. Fittschen - P. Zanker, Katalog der römischen Porträts in den Capitolinischen Museen und den anderen kommunalen Sammlungen der Stadt Rom 1. Kaiser und Prinzenbildnisse (1985).
İnan 1965 J. İnan, Antalya Bölgesi Roma Devri Portreleri / Römische Porträts aus dem Gebiet von Antalya (1965).
İnan 1974 J. İnan, “Neue Porträtstatuen aus Perge”, Mansel’e Armağan 2 (1974) 643-661.
İnan - Rosenbaum 1966 J. İnan - E. Rosenbaum, Roman and Early Byzantine Portrait Sculpture in Asia Minor (1966).
İnan - Alföldi-Rosenbaum 1979 J. İnan - E. Alföldi-Rosenbaum, Römische und frühbyzantinische Porträtplastik ausder Türkei. Neue Funde (1979).
Kienast 1990 D. Kienast, Römische Kaisertabelle. Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie (1990).
Kleiner 1992 D. E. E. Kleiner, Roman Sculpture (1992).
Kreilinger 2003 U. Kreilinger (ed.), Im Antlitz der Macht. Römische Kaiserportraits zu Erlangen (2003).
Mansel 1975 A. M. Mansel, “Bericht über Ausgrabungen und Untersuchungen in Pamphylien in den Jahren 1957-1972”, AA 1975, 46-96.
Meischner 1981 J. Meischner, “Fragen zur römischen Por trätgeschichte unter besonderer Berücksichtigung kleinasiatischer Beispiele”, BJb 181, 1981, 143-167.
Opper 2008 T. Opper, Hadrian. Empire and Conflict (2008).
Özdizbay 2008 A. Özdizbay, Perge’nin M.S. 1.-2. Yüzyıllardaki Gelişimi (Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2008).
Price 1984 S. R. F. Price, Rituals and Power. The Roman Imperial Cult in Asia Minor (1984).
Riccardi 2000 L. A. Riccardi, “Uncanonical Imperial Portraits in the Eastern Roman Provinces: The Case of the Kanellopoulos Emperor”, Hesperia 69, 2000, 105- 132.
Rumscheid 2000 J. Rumscheid, Kranz und Krone. IstForsch 43 (2000).
Schröder 1993 S. F. Schröder, Katalog der antiken Skulpturen des Museo del Prado in Madrid (1993).
Smith - Lenaghan 2008 R. R. R. Smith - J. L. Lenaghan, Aphrodisias’tan Roma Portreleri. Roman Portraits from Aphrodisias (2008)
Şahin 1999 S. Şahin, Inschriften von Perge 1. IK 54 (1999).
Turcan 1992 R. Turcan, The Cults of the Roman Empire (1992).
Waelkens 2008 M. Waelkens, “The Antonine Dynastic Gallery at Sagalassos”, http://archaeology. org/news/articles/maurelius082708.html, August 27, 2008.
Wegner 1939 M. Wegner, Der Herrscherbildnisse in antoninischer Zeit (1939).
Wegner 1956 M. Wegner, Hadrian, Plotina, Marciana, Matidia, Sabina (1956).

ISSN: 1301-2746
Yayın Aralığı: Yıllık
Başlangıç: 1996
Yayıncı: Koç Üniversitesi AKMED (Suna & İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Merkezi)