İsa KIZGUT, Süleyman BULUT, Nevzat ÇELİK

Likra şehirciliğinin ünik bir örneği Rhodiapolis

Yabancı Öz Yok

Rhodiapolis, as a unique example of Lycian Urbanism

Kentin bilim literatürüne ilk girişi 1842'de İngiliz araştırmacılar Th. Daniel, T. A. B. Spratt ve E. Forbes sayesinde olmuştur. Asıl keşfi de Avusturyalı bilimciler O. Benndorf ve ekibi tarafından gerçekleştirilmiştir. Kentin arkeolojisi üzerine kapsamlı bir kazı-araştırma projesi ilk kez 2006'da N. Çevik tarafından tümcül bir proje olarak başlatılmıştır.Antalya İli Kumluca İlçesi'nin hemen kuzeyindeki Sarıcasu Köyü'nün arkasında yükselen denizden 300 m yüksekliğindeki tepe ve çevresinde kurulmuştur. Tepenin güneyinde Kumluca düzlüğüne ve Akdeniz'e bakan yamaç yapılarla doludur. Rhodiapolis'in en önemli özelliği şehirciliğidir. Dar ve zor arazide oldukça başarılı planlanmış kompakt bir kent yaratılmıştır. Yapılar arasında neredeyse sadece cadde ve sokak boşlukları dışında bir boşluk bulunmayacak biçimde çoğunlukla sıkı-organik bir bağ içerisinde inşa edilmiştir. Eğimli arazide kentsel yapılaşmaya olanak tanıyan çok sayıda teras, çoğunlukla sarnıçlar ile oluşturulmuştur. Bu akılcı çözümle hem yerleşimin su ihtiyacı karşılanmış hem de yapılara uygun düzlükler sağlanmıştır.Rhodiapolis şehirciliğine dönemsel olarak bakıldığında, her bir dönem için aşağıda ana hatları çizilen Roma şehirciliğinden farklı resimler çıkmaktadır. Alan aynıdır, ancak şehir ve yapılar farklıdır. Her dönemde yerleşim yeri seçimi, makroformlar ve dokuların oluşumunda coğrafya ile iklim belirleyiciliğini korumuştur. Roma ve Bizans Dönemleri yerleşim özelliklerinin anlaşılabilmesi için yeterli veri varken Roma öncesi dönemler için aynı şeyi söylemek zordur. Özellikle seramik bulgularla varlığına tanık olduğumuz İ.Ö. 8. yy. sonu ve sonrasına ilişkin herhangi bir mimari kalıntı henüz bulunamamıştır. Dolayısıyla erken dönemlerin yerleşim biçimleri konusunda, küçük buluntularla belgelenen varlıkları ötesinde söyleyebilecek hiçbir şey şimdilik bulunmamaktadır. Roma ve Bizans Dönemleri şehirciliğinin de birkaç evreden oluştuğu görülmektedir.Klasik Dönem'de orta ölçekli bir yerleşim olduğu 26 adet kaya mezarının varlığından ve Likçe yazıtlardan bellidir. Ancak bu mezarların sahiplerinin yaşamlarına ilişkin bir mimari kalıntıya henüz rastlanmamıştır. Beklentimiz, Klasik Dönem halkının tepe üstünde Yaşadığı yolundadır. Diğer bir grubun da kuzey vadideki kaya mezarlarının olduğu bölgede daha küçük bir yerleşim oluşturdukları da, özellikle konutlara ait kalıntılardan öngörülmektedir.Helenistik Dönem'in varlığı hem kalıntılar, hem heykel altlıkları hem yazıtlar hem de •sikkeler aracılığıyla doğrulanmıştır. Bu dönemde tiyatro önü teraslarının var olduğu bazı duvar işçiliklerinden anlaşılmaktadır. Toplantı Salonu alt katmanından, teras duvarı yıkıntısı içinde bulunan Helenistik anıtlara ait mimari elemanlar bu varlığı güçlendirmektedir.Roma Dönemi içinde her yüzyılda farklı yapılaşmalar, ekler ve revizyonlar olduğu görülse de özellikle İ.S. 2. yy. Rhodiapolis'de en parlak şehirciliğin söz konusu olduğu ve bugün görünen Roma Dönemi kalıntılarının çoğunlukla oluştuğu en parlak zamandır. Tamamen arazi şartlarına göre biçimlenmiş bir Roma kent modeli görülmektedir. Bu model Roma'nm sadece Küçük Asya'da görülen Helenistik-Roma ortak karakterli şehirciliğidir. Tüm yapılar incelendiğinde ve özellikle rezervuar ve sarnıçların konumlarına bakıldığında, kentin en yukarıdan tepe yamacında aşağıya doğru gelişmiş olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumu yerleşim içi yol ağı da göstermektedir. Bir Roma kentinde bulunan tüm yapı tipleri -küçük boyutlarda da olsa- örneklerini Rhodiapolis'te bulmaktadır. Kenti oluşturan yapıların büyük kısmı diğer yerleşimlerden farklı ölçeklerde benzerleri bilinen, tiyatro, hamam, stoa gibi yaygın yapılar iken, yuvarlak formlu tapınak, asklepeion ve kütüphane gibi bir kısmı da Likya'da henüz bilinmeyen yapı örnekleridir. Sebasteion ise bu yapısıyla/ planıyla Anadolu'da tektir. Sebasteion'un doğu bitişiğinde, sebasteionla birlikte aynı yapı kapsamında planlanmış olan Opramoas ata kültü salonu da yerel bir egemen aileye yapılmış bölgede benzersiz özel bir yapıdır. Likya'da şimdilik bilinmeyen Asklepeion ise varlığını, bu kültün bölgedeki kurucusu Rhodiapolisli hekim tterakleitos'a borçludur. Bu kamu yapılarının fonksiyonları ve birbirleriyle olan fonksiyonel ilişkileri şehir içerisindeki konumlarında belirleyici olmuştur. Örneğin Asklepeion, kütüphane ve sebasteionun bir ada (Dinsel ada) oluşturması ya da tiyatro, stoa ve agoranın başka bir ada (Sosyal ada) oluşturması gibi. Çoğunlukla birbirinden tam bağımsız olmayan, bazı duvarları yada mekanları ortak birleşik yapılar da söz konusudur. Bu nedenle bazı yapıların fonksiyonlarında da örtüşmeler görülmektedir. Örneğin Opramoas Stoası ile tiyatro, batı kesimde birleşmiştir. Ve böylelikle giriş ve tiyatro dışı trafiğinin çözüldüğü bu örneksiz uygulama yaratılmıştır. Eğimli arazide kentsel yapılaşmaya olanak tanıyan çok sayıda teras çoğunlukla rezervuar-lardan / sarnıçlardan oluşturulmuştur. Bu akılcı çözümle hem yerleşimin su ihtiyacı karşılanmış hem de yapılara uygun düzlükler sağlanmıştır. Sarnıçlardan elde edilen düz alanlar genellikle yapıların avluları, G yapısı gibi örneklerde ise avlunun yanısıra alt yapı olarak da işlevlendirilmiştir.Tüm yapıların girişleri yollara bakmaktaydı. Bu durum sadece fonksiyonel değil aynı zamanda estetik bir ortak yaşam ortamı oluşturma çabasının da sonucuydu. Büyük kentlerde pek çok sosyal cazibe merkezi bulunduğundan tek bir merkeze mecburiyet olmamaktadır. Rhodiapolis gibi orta ölçekli yerleşimlerde tek bir sosyal rekreasyon alanı olduğundan tüm diğer yapılar da bu merkezi cazibeden ve trafikten yararlanmak için aynı alan etrafında, olabildiğince en yakınında konumlandırılmaktaydı. Yerleşimcilerine görsel, estetik ve fonksiyonel bakımdan yaşanabilir bir kent sunmak şehir plancıların/mimarların işiydi. Kentler, toplumu yapılandıran ve ona ahenk veren güçlü ve temel bir araç olarak yönetim politikası paralelinde yapılandırılıyordu. Kentteki mekanlar ve mekanlardaki etkinlikler halkın, kentlerini benimsemelerini sağlayacak biçimde

PDF

___

Alp 1998 O. Alp, Şehircilik Açısından Romanizasyon Süreci (Unpublished master's thesis Ankara 1998).
Aşkın 2006 E. Aşkın, Kent Planı ve Yapılanması Açısından Kilikya ve Likya Bölgelerindeki Roma Dönemi kentlerinin Karşılaştırılması (Unpublished master's thesis Mersin 20Ö6).
Bean 1976 G. E. Bean, "Rhodiapolis", in R. Stillwell (ed.), The Princeton Encyclopedia of Classical Sites (1976) 758.
Bean 1998 G. E. Bean, Eskiçağ'da Likya Bölgesi. H. Kökten (trans) (1998).
Bayburtluoğlu 1993 C. Bayburtluoğlu "Arykanda", in J. Borchhardt - G. Dobesch (eds.), Akten des II. Internationalen Lykien Symposions II (1993) 119-124.
Bayburtluoğlu 2004 C. Bâyburtluoğlu, Lykia (2004).
Borchhardt 1999 J. Borchhardt, Limyra. Zemuri Taşları. G. Yümer (trans.) (1999).
Brandt - Kolb 2005 H. Brandt - F. Kolb, Lycia et Pamphylia (2005).
Courtils - Cavelier 2001 J. des Courtils - D. Cavelier, "The city of Xanthos from Archaic to Byzantine times", in D. Parrish (ed.), Urbanism in Western Asia Minor. JRA Supp. 45 (2001) 148-171.
Çevik 2002 N. Çevik, Taşların İzinde Likya (2002).
Çevik 2008 N. Çevik (with contributions by İ. Kizgut and S. Bulut) "Rhodiapolis ve Kumluca Sınırları İçindeki Diğer Antik Yerleşimler", in N. Çevik (ed.), Arkeolojisi, Tarihi, Doğası ve Tarımıyla Kumluca - Rhodiapolis (2008) 9-72.
Çevik 2008a N._ Çevik, "Northeast Lycia. The New Evidence - The Results from the Past Ten Years from the Bey Mountains Surface Surveys", Adalya XI, 2008, 189-233.
Çevik 2008bN. Çevik, "A first report following the excavation of the Rhodiapolis Theater",Hierapolis International Symposium. Methodologies of restoration and enhancement of ancient theatres in Turkey: Methods, Activities, Results. 07-08 Eylül 2007 Pamukkale. Proceedings (2008).
Çevik - Bulut 2008 N. Çevik - S. Bulut, "The rediscovery of GAGAE / 'GAXE' in the south-east corner of Lycia. New finds from the total surface surveys", Adalya XI, 2008, 63-98.
Çevik - Bulut - Kızgut 2007 N. Çevik - S. Bulut - İ. Kızgut, "Excavations at Rhodiapolis in 2006: The First Campaign", Anmed 5, 2007, 59-67.
Çevik - Bulut - Kızgut 2008a N. Çevik - S. Bulut - İ. Kızgut, "Rhodiapolis Kazılarında İlk Yıl: 2006", KST 29-2 (2008) 1-18.
Çevik - Kızgut - Bulut 2008b N. Çevik - İ. Kızgut - S. Bulut, "Excavations at Rhodiapolis 2007", Anmed 6, 2008, 54-60.
Çevik - Kızgut - Bulut 2009 N. Çevik - İ. Kızgut - S. Bulut, "Rhodiapolis Baths: The First Evaluation Following the Excavations and Its Contribution to the Knowledge on Lycian Baths Architecture and Technique", Adalya XII, 2009, 231-260.
Çevik - Kızgut - Bulut 2009a N. Çevik - İ. Kızgut - S. Bujut, "Excavations at Rhodiapolis 2008", Anmed 7, 2009, 50-61.
Çevik - Kızgut - Bulut 2009b N. Çevik - İ. Kızgut - S. Bulut, "Rhodiapolis 2007 Yılı Kazıları", KST 30-4, 2009, 297-316.
Çevik - Kızgut - Bulut 2010 N. Çevik - İ. Kızgut - S. Bulut, "Rhodiapolis 2008", KST 31, 2010 (in press).
Çevik 2010 N. Çevik, "The Sunken Metropolis of St. Nicholaos: Myra", Current World Archaeology Vol. 41, 2010, 18-24.
Erinç 2008S. M. Erinç, Toplum ve İnsan (2008).
Farrington 1995 A. Farrington, The Roman Baths of Lycia. An Architectural Study (1995).
Ferrero 1988 D. B. Ferrero, Batı Anadolu'nun Eski Çağ Tiyatroları (1988).
Friedlaender 1914 P. Friedlaender, "Rhoda", RE 1A-1 (1914) 955 ff.
Güçlü 2008 M. Güçlü, "XII.-XX. Yüzyıllar Arasında Kumluca Bölgesinin Tarihi Gelişimi", in N. Çevik (ed.), Arkeolojisi, Tarihi, Doğası ve Tarımıyla Kumluca - Rhodiapolis, (2008) 115-130.
Gürgezoğlu 2006 A. Gürgezoğlu, Arykanda Konut Mimarisi (Unpublished PhD Thesis Ankara 2006).
Hellenkemper - Hild 2004 H. Hellenkemper - F. Hild, Lykien und Pamphylien, TIB 8 (2004).
Huber 2006 G. Huber, "Rhodiapolis. Beziehungen zwischen Bauforschung und Epigrafik",Anzeiger 2006-1, 5-24.
Işık 2000 F. Işık, Patara. The History and Ruins of the Capital City of Lycian League (2000).
İnan 1993 J- İnan, "Neue Forschungen zum Sebasteion von Boubon und seinen Statuen", in J. Borchhardt - G. Dobesch (eds.), Akten des II. Internationalen Lykien Symposions I (1993) 213-239.
Kızgut 2011 İ. Kızgut, "Rhodiapolis Kazıları 2009", KST 32 (2011) (in press).
Knoblauch 1993 P. Knoblauch "Eine topographische Aufnahme des Stadtgebietes von Arykanda in Lykien", in J. Borchhardt - G. Dobesch (eds.), Akten des II. Internationalen Lykien Symposions II (1993) 125-130.
Kokkinia 2000 C. Kokkinia, Die Opramoas-Inschrift von Rhodiapolis (2000).
Kolb 1992 F. Kolb, "Stadt und Land im antiken Lykien - Feldforschungen auf dem Territorium des zentrallykischen Kyaneai", in F. Kolb - B. Kupke (eds.), Lykien. Geschichte Lykiens im Altertum (1992) 59-76.
Kolb 1992a F. Kolb, "Geschichte Lykiens im Altertum", in F. Kolb - B. Kupke (eds.), Lykien. Geschichte Lykiens im Altertum (1992) 9-31.
Kolb - Tietz 2001 F. Kolb - W. Tietz, "Zagaba: Münzpragung und politische Geographie in Zentrallykien", Chiron 31, 2001, 347-416.
Kolb 2008 F. Kolb, Burg-Polis-Bischofssitz. Geschichte der Siedlungskammer von Kyaneai in der Südwesttürkei (2008).
Kolb 2010 F. Kolb, Lykische Studien 9 (2010).
Krickl 1892 E. Krickl, Lycian Journal 1892 (2005).
Kupke 1992 B. Kupke, "Siedlungen und Nekropolen", in F. Kolb - B. Kupke (eds.), Lykien.Geschichte Lykiens im Alterturm (1992) 35-58.
MacDonald 1986 W. L. MacDonald, The architecture "of the Roman Empire II: An urban appraisal (1986).
Magie 1950 D. Magie, Roman Rule in Asia Minor to the end of the Third Century after Christ(1950).
Marksteiner 1990 Th. Marksteiner, "Siedlungsstrukturen in Lykien", in Götter Heroen Herrscher in Lykien, exhibition catalogue (1990) 23-28.
Marksteiner 2002 Th. Marksteiner, "Hellenistic Settlements", in M. H. Hansen (ed.), A Comparative Study of Six City-State Cultures (2002) 71 ff.
Murphy 2006 D. Murphy, "The Cisterns and Reservoirs of Rhodiapolis, Southwest-Turkey. A Study in Ancient Water Management", in G. Wiplinger (ed.), Cura Aquarum in Ephesos. Proceedings of the 12th International Congress on the History of Water Management and Hydraulic Engineering in the Mediterranean Region 2.10.2004, Vol. 1. (2006) 159-164.
Owens 2000 E. J. Owens, Yunan ve Roma Dünyasında Kent. C. Bilsel (trans.) (2000).
Özbek 1992 H.ıY. Özbek, "Olympos ve Rhodiapolis Tiyatroları Araştırması", AST 9 (1992) 9-19,
Parrish 2001 D. Parrish, "The urban plan and its constituent elements", in D. Parrish (ed.),Urbanism in Western Asia Minor. JRA Supp. 45 (2001) 9-41.
Patterson 2000 J. R. Patterson, "Samnium ve Likya'da yerleşim, kent ve seçkin", in J. Rich -A. Wallace Hadrill (eds.), Antik Dünyada Kırsal ve Kent (2000) 149-170.
Perkins - Nevett 2000 P. Perkins - L. Nevett, "Urbanism and urbanization in the Roman World", in J. Huskinson (ed.), Experiencing Rome: Culture, identity and power in the Roman Empire (2000) 210 ff.
Perring 2000 D. Perring, "Roma kentlerinde mekansal organizasyon ve toplumsal değişim", in J. Rich - A. Wallace Hadrill (eds.), Antik Dünyada Kırsal ve Kent (2000) 279-300.
Petersen - von Luschan 1889 E. Petersen - F. von Luschan, Reisen im Slidwestlischen Kleinasien. Band II. Reisen in Lykien Milyas und Kibyratis (1889) 75-137.
Radt 2001 W. Radt, "The urban development of Pergamon", in D. Parrish (ed.), Urbanism in Western Asia Minor. JRA Supp. 45 (2001) 43-56.
Reiter 1992 M. N. W. Reiter, Die Sâulenstrassen Kleinasiens (Unpublished PhD Thesis Vienna 1992).
Robertson 1969 D. S. Robertson, Greek and Roman Architecture (1969).
Spratt - Forbes 2008 T. A. B. Spratt - E. Forbes, Milyas, Kibyratis ve Likya'da Yolculuklar (2008).
TAM Tituli Asiae Minoris Thomsen 2001 A. Thomsen, Rhodiapolis, DNP 10, 2001, 994.
Tietz 2006 W. Tietz, "Kyaneai und die urbanistische Situation Lykiens zwischen Antike und Mittelalter", in K. Dörtlük et al. (eds.), The IIIrd International Symposium on Lycia (2006) vol. II 821-828.
Wycherley 1993 R. E. Wycherley, Antik Çağda Kentler Nasıl Kuruldu (1993).
Wurster 1996 W. Wurster, Dynastensitz wird Römerstadt: eine Skizze über Prozesse der Romanisierung in Lykien", Fremde Zeiten. Band I, Festschrift für J. Borchhardt (1996) 161-174.
Yegül 1982 F. Yegül, "A study in architectural iconography: Kaisersaal and the imperial cult", ArtB 64, 1982, 7-31.
Yegül 1995 F. Yegül, "Efes ve Sardis: Afttik Çağda Kentleşme ve Anadolu Seçeneği", Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları 1994-1995 (1995) 77-95.

ISSN: 1301-2746
Yayın Aralığı: Yıllık
Başlangıç: 1996
Yayıncı: Koç Üniversitesi AKMED (Suna & İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Merkezi)